Biz

Özgür iradenin ve hayal gücünün tedavi edilmesi gereken hastalıklar olarak görüldüğü “Tek Dünya Devleti”.

Her defasında seçimle başa gelen “Velinimet” isimli bir lider.

Yurttaşların aynı tip üniformayı giydikleri ve genellikle "sayı" ile isimlendirildikleri bir toplumsal yapı.

Tek Devlet’in yurttaşları camdan yapılma binalarda yaşıyor. Bu da "Muhafızlar" olarak bilinen siyasi polisin onları gece gündüz denetlemesini sağlıyor: Jeremy Bentham'ın hapishane tasarımına benzeyen ürkütücü bir Panoptikon.

Yurttaşların en büyük eğlencesi, hoparlörden ulusal marş yayını yapılırken şevkle uygun adım yürümek.

Devletin yol gösterici ilkesi, “mutluluğun ve özgürlüğün tezatlığı”. Yani, özgürlük mutluluğun önündeki en büyük engel.

“Özgürlük, mutsuzluk getirir” inancı hâkim.

İnsan evladının, Cennet Bahçesi'nde mutlu bir şekilde yaşamaya devam ederken, ahmaklığı yüzünden, mutluluğu değil de özgürlüğü tercih etmesi neticesinde Cennet’ten kovulduğuna inanılıyor.

İşte bu yüzden Tek Devlet, özgürlüğü ortadan kaldırarak insanın tekrar mutlu olmasını sağlamış durumda.

Akıl sadece çizilen sınırlar içinde kullanıldığı sürece faydalı. Matematik kesin ve genel geçer tek doğru bilgi kaynağı. Matematiksel bir akıl idealinin topluma hâkim olması için çaba harcanıyor.

Tek Devlet’te duygu ve özgür iradenin yerini mantık, kesinlik ve devletin sağladığı bolluk ve refah almış.

Milli slogan oldukça net:

“Yaşasın Tek Devlet! Yaşasın Sayılar! Yaşasın Velinimet!”

*

Yevgeny Zamyatin’in 26. yüzyılda geçen distopik romanı “Biz” (1920) böyle bir dünyayı anlatıyor.

*

Bilim kurgu ve distopya okurları, Aldous Huxley'in Cesur Yeni Dünya'sının, Ray Bradbury’nin Fahrenheit 451’inin ve George Orwell’in 1984’ünün “Biz”den esinlenmiş olduğunu fark edeceklerdir.

Bahsi geçen romanların her biri duygusal bir sarsıntıya maruz kalan, yaşanılan şok ertesinde apaçık aydınlanma yaşayan kahramanların bireylere zorla dayatılan rasyonelleştirilmiş, mekanikleştirilmiş, hissizleştirilmiş, yapay sosyal ve siyasi yapıya isyanını ele alıyor.

“Biz”deki atmosfer diğer distopyaların temelini oluşturan puslu atmosferde geçiyor.

“Biz”in kahramanı D-503, Tek Devlet’in kurallarına harfiyen uyan bir mühendis, iyi bir yurttaş. Sistem tarafından topluma sunulan yaşamı ideal bir yaşam olarak görüyor. Tüm bilgisini ve yeteneğini ise sistemin gelişip devamlılığını sağlayacak olan süper güçlü bir uzay gemisi olan Integral’in inşasına adıyor.

Tuttuğu günlükte toplumsal yapı, siyasi yönetim şekli, ahlak, adalet ve bilim üstüne fikirlerini kayıt altında tutuyor.

Tıpkı toplumun büyük çoğunluğunun da ortaklaşa kabul ettiği gibi, Tek Devlet’te her şey oldukça ön görülebilir ve doğru bir şekilde yerli yerinde, başka türlüsü düşünülemeyecek kadar mükemmel.

Fakat, görünenin ardındaki gizli gerçeklerle yüzleşme anı her şeyi ters yüz ediveriyor.

I-330 isimli kadınla tesadüfen karşılaşması, devamında onunla hemhal olması, D-503'ün kendi inanç ve değerlerini sorgulamasına neden oluyor. Sistemin yasa ve kurallarına kuşku ile bakmaya başlıyor. Kendi içinde kontrol edemediği "ilkel" dürtüleri, duyguları ve tutkuları keşfediyor. Düzen karşıtlarının oluşturduğu muhalif dünyayla tanışması onu büyük bir dönüşümün kahramanı haline getiriyor.

Tıpkı diğer distopyalarda olduğu gibi, burada da kahraman bir itici güç ya da şok ertesinde kendisine sunulan görüntülerden sıyrılıp her şeyin dekor olduğunu idrak ediyor.

Dekorlar dünyası, önemli bir metafor. Felsefi bir problem.

Ontolojik kopuş…

*

Tekrar Platon’un mağara benzetmesini ve Matrix’te Neo’nun geçirdiği değişimi hatırlayalım.

Varoluş Aydınlanması oldukça önemli bir mesele.

*

Yevgeny Zamyatin (1884-1937) Rus edebiyatının en şahsına münhasır yazarlarından biri. Gemi mühendisliği bölümü mezunu, bilimsel kariyerini yazı ile birleştirmiş, kronik bir muhalif.

Rusya’da başlayan yaşamı Paris’te sürgünde sona ermiş.

1917 Rus Devrimi'nden önce Bolşevik olduğundan dolayı Çarlık Rusyası tarafından cezalandırılmış, Rus Devrimi’nden sonra Parti’den ayrıldığı için SSCB yönetimi tarafından da rağbet görmemiş, dışlanmış bir karakter. Edebi siyasete yönelik ironik eleştirisi, onu resmi gözlerden uzak tutmuş.

En iddialı eseri olan ve ilk anti ütopyacı roman olarak kabul gören “Biz” isimli romanı bir şekilde Avrupa’ya ulaşmış, 1924 yılında ilk olarak İngiltere’de yayınlamış, Sovyetler Birliği'nde 1988'e kadar yayınlanamamış.

Okumakta fayda var.

*

“Biz”in sinema uyarlaması ve ondan esinlenerek çekilen birkaç film mevcut.

Bunlardan biri 1982 Alman yapımı “Wir” (Biz) isimli film. Bir diğeri ise kısa film olarak çekilen “The Glass Fortress” (Cam Kale) isimli Fransız filmi.

Fakat ben hem birkaç distopyaya göndermede bulunan hem de kurgu ve oyunculuk açısından olumlu eleştiriler almış olan “Equilibrium” (2002) isimli filmi tavsiye etmek istiyorum.

Filmin yönetmeni Kurt Wimmer, başrollerinde Christian Bale, Sean Bean ve Emily Watson gibi tanınmış oyuncular var.

Film, totaliter bir rejimin dünyaya egemen olduğu bir gelecekte geçiyor. Bu rejim çatısı altında kitaplar, sanat ve müzik kesinlikle yasak ve duygular ölümle cezalandırılan suçlar.

Filmin kahramanı Rahip John Preston (Bale), kurallara direnenleri yok etmekten sorumlu üst düzey bir hükümet ajanı. Rejimin katı yasalarını uygulamak için eğitilmiş olan Preston, duyguları engelleyen ve insan zihnini kontrol eden bir ilaç olan Prozium'un bir dozunu kaçırdığında, çevresinde olup bitenin hiç de kendisine sunulduğu gibi sarsılmaz ve mükemmel olmadığını fark ediyor. Bu farkındalık aynı zamanda büyük bir başkaldırının da başlamasına neden oluyor.

Devamı için filmi izlemeniz dileğiyle…