Karadeniz Tahıl Anlaşması'nın sona ermesinin olası etkileri

Karadeniz Tahıl Anlaşması'nın aniden kesilmesinin, Ukrayna ve Rusya'nın yakın coğrafi sınırlarının ötesine uzanan geniş kapsamlı etkileri:

Rusya ile Ukrayna arasında uzun süredir devam eden çatışmanın ortasında, Temmuz 2022'de önemli bir diplomatik başarı elde edildi: Karadeniz tahıl anlaşması Türkiye ve Birleşmiş Milletler'in titizlikle aracılık ettiği bu anlaşma, Ukrayna'nın Karadeniz'deki üç önemli limanı olan Odessa, Chornomorsk ve Pivdennyi'den ticari gıda ve gübre ihracatını kolaylaştırdı.

Bu anlaşma, yalnızca diplomatik müzakerelerin etkinliğinin bir kanıtı değil, aynı zamanda devam eden çatışmadan ciddi şekilde etkilenen küresel gıda pazarına çok önemli bir müdahaleydi. Anlaşma, tahıl ve gübre ihracını sağlayarak, sürekli düşmanlıklarla şiddetlenen, tırmanan gıda güvensizliği krizine potansiyel bir çözüm sundu.

Ancak bu diplomatik zafer uzun sürmedi. 2023 yılında Rusya Federasyonu tek taraflı olarak anlaşmayı feshetme kararı aldı . Karadeniz tahıl anlaşmasının aniden kesilmesinin, Ukrayna ve Rusya'nın yakın coğrafi sınırlarının ötesine uzanan geniş kapsamlı etkileri oldu. Anlaşmanın feshi, kurulmuş olan ve küresel gıda pazarındaki istikrarsız dengeyi bozdu. Jeopolitik ile küresel gıda güvenliği arasındaki girift ve karmaşık etkileşimin altını çizen bu kararın yansımaları hissedilmeye devam ediyor.

Karadeniz Tahıl Anlaşması: Kısa Bir Bakış

Stratejik bir girişim olarak tasarlanan Karadeniz tahıl anlaşması, karmaşık bir soruna titizlikle tasarlanmış bir çözümdü. Karadeniz'i Akdeniz'e bağlayan kritik bir su yolu olan İstanbul Boğazı üzerinden Ukrayna tahıl ihracını sağlamayı amaçlıyordu. Bu girişim, alternatif ulaşım yöntemleriyle ilgili sınırlamalar ve lojistik zorluklar nedeniyle gerekli olmuştu. Polonya üzerinden karayolu veya demiryolu taşımacılığı veya Romanya üzerinden kanal ve nehir taşımacılığı daha az verimli ve devam eden çatışmanın kaprislerine karşı daha duyarlı görülüyordu. Bu bağlamda anlaşma, Türkiye, Birleşmiş Milletler ve Rusya Federasyonu'nun diplomatik cesaretinin dikkate değer bir kanıtı olarak okundu. Devam eden düşmanlıklar nedeniyle artan gıda güvensizliğini hafifletme sözü veren tahıl anlaşması çatışmaların gölgelediği manzarada bir umut ışığı oldu.

Anlaşma, Ukrayna'nın Karadeniz'deki üç önemli limanından gıda ve gübre ihracatını kolaylaştırdı: Odessa, Chornomorsk ve Pivdennyi. Anlaşma sayesinde karmaşık bir planlama ve koordinasyon ortamında gemiler, mayınlı alanlardan ustaca kaçınarak Karadeniz'in uluslararası sularına yönlendirildi. Anlaşma ile gemiler yüklerini çatışma bölgesinin ötesindeki pazarlara güvenli geçiş sağladı.

Ama en önemlisi anlaşmanın daha geniş jeopolitik önemiydi. Tahıl Anlaşması uluslararası yaptırımların Rus gıda ve gübre ihracatı üzerindeki etkisini en aza indirmeye hizmet etti . Tahıl anlaşması yalnızca kritik malların akışının devam etmesini sağlamakla kalmadı, aynı zamanda uluslararası yaptırımların karmaşıklığını aşmak için diplomatik müzakerelerin potansiyelini ortaya çıkardı.

Anlaşmanın Feshi ve Dolaylı Etkileri

Karadeniz tahıl anlaşmasının ilk başarısına rağmen, anlaşmanın manzarası 2023'te Rusya'nın anlaşmayı feshetme kararı almasıyla ciddi bir değişikliğe uğradı. Bu kararın birçok cephede derin etkileri oldu. Görünüşte, Rusya'nın kararının kökleri, Batı'nın Rusya'nın daha fazla tarımsal ihracatını kolaylaştırmak için tasarlanan anlaşmanın ikinci bölümünü yerine getirmediği algısına dayanıyordu. Ancak Batı, kararın Putin'in Ukraynalı çiftçilerin tahıl ihracatından elde ettiği ekonomik faydaları azaltma arzusundan kaynaklandığını iddia ederek farklı bir argümanı dolaşıma soktu. 

Anlaşmanın feshedilmesi, küresel gıda piyasasında dalga etkisi yaratarak, Ukrayna'nın tahıl ihracatındaki aksama nedeniyle buğday fiyatlarında yükselişi tetikledi. Bu, yalnızca küresel gıda tedarik zincirini zorlamakla kalmadı, aynı zamanda büyük ölçüde buğday ithalatına bağımlı olan ülkeler üzerindeki ekonomik yükü de artırdı.

Anlaşmanın feshedilmesinin etkisi küresel gıda pazarının ötesine geçiyor.Bu durum Ukrayna ekonomisi üzerinde önemli bir etkisi oldu . Artan stokların doğrudan bir sonucu olan 2023-24 sezonu için hasatdaki olası düşüş, Ukrayna ekonomisinin kritik bir ayağı olan tarım sektörünü şimdiden zora sokacağını söyleyebiliriz.

Anlaşmanın feshedilmesinin jeopolitik sonuçları da aynı derecede önemli. Rusya'nın anlaşmayı sona erdirme kararı, Batı üzerinde baskı uygulamak ve Ukrayna'nın ekonomik seçeneklerini daraltmak için stratejik bir hamle olarak yorumlanıyor. Bu, Rusya'nın Batı ile zaten zayıf olan ilişkilerini daha da gerdi ve Karadeniz bölgesindeki gerilimi doğal olarak tırmandırdı.

Anlaşmanın feshedilmesinin ardından, Türkiye ve Ukrayna Karadeniz üzerinden tahıl taşıma çabalarında ısrar ederlerse, ortaya çıkan senaryoların geniş kapsamlı sonuçları olabilir. Potansiyel bir hareket tarzı, Rusya ile yeni bir tahıl anlaşması müzakere etmek olabilir. Başarılı olursa, bu potansiyel olarak mevcut gıda krizini hafifletebilir ve gerilimleri azaltabilir. Ancak müzakerelerdeki olası bir başarısızlık, gergin ilişkileri daha da şiddetlendirebilir ve bölgeyi daha da istikrarsızlaştırabilir.

En ürkütücü senaryo, Türkiye ve Ukrayna'nın Rusya'nın izni olmadan tahıl taşımaya devam etmesi durumunda çatışmanın tırmanma olasılığıdır. Bu, Rusya'nın otoritesine doğrudan bir meydan okuma olarak yorumlanabilir, potansiyel olarak askeri bir tepki ortaya çıkarır ve bölgede artan şiddet ve istikrarsızlık tırmananabilir.

Ortaya çıkan senaryo ne olursa olsun, tahılın Karadeniz'den taşınması konusundaki ısrarın derin ekonomik ve insani sonuçları olacaktır. Tahıl ihracatının kesintiye uğraması, şimdiden buğday fiyatlarının yükselmesine ve gıda güvensizliğinin artmasına neden oldu. Tahıl ihracatı üzerindeki abluka devam ederse, küresel gıda krizini şiddetlendirebilir ve Ukrayna tahılına bağımlı ülkeler için ciddi sonuçlar doğurabilir.

1936'da imzalanan Boğazlar Rejimi ile ilgili Montrö Sözleşmesi , bu senaryolara bir başka karmaşıklık katmanı daha ekliyor. Sözleşme, teorik olarak tahıl taşıyan gemilerin boğazlardan geçmesine izin vermesi gereken sivil gemiler için seyir özgürlüğünü garanti ederken, Karadeniz'deki istikrarsız güvenlik durumu bu konuyu daha karmaşık bir hale getiriyor.

Doğal olarak Türkiye, boğazları kontrol eden bir devlet olarak kendisini kritik bir konumda bulmakta. Sivil gemilerin seyrüsefer serbestliğini sağlama sorumluluğuna sahip olmakla birlikte, Rusya 'nın istekleri dışında tahıl sevkiyatına izin verirse çatışmaların tırmanma potansiyeliyle yüzleşecektir. Montrö Sözleşmesi'ne uygun olarak bu hususlar arasında denge kurmak Ankara'nın önündeki önemli sınavlardan biri olarak masadaki yerini çoktan almış durumda.

Çözüm

Karadeniz tahıl anlaşmasının sona erdirilmesi gıda güvensizliği sorununu büyüttü. Bu durum uluslararası ilişkiler üzerinde daha fazla baskı oluşturdu.Moskova'nın anlaşmadan çekilmesi ihtilaf açısından soruna diplomatik bir çözüm bulmanın süregelen zorluklarını ortaya çıkardı. Durum değişken ve gelişmeye devam ederken, bu kararın yansımalarını yakından takip etmek ve olumsuz etkilerini azaltmak için aktif olarak alternatif çözümler aramak büyük önem taşıyor.

Montrö Sözleşmesi, boğazlarda seyrüsefer için bir çerçeve oluştururken, diplomasi sahasında titiz bir seyrüsefer ihtiyacının altını çizerek durumu daha da karmaşık hale getiriyor. Bununla birlikte, Montrö Sözleşmesi'nin masaya getirdiği önemli avantajları vurgulamak çok önemli. Karadeniz dışındaki ülkelerden gelen savaş gemilerinin geçişini sınırlayarak çatışmanın tırmanmasını önleyerek bölgede istikrar için bir güç görevi görüyor. Möntrö Karadeniz'i bir sükunet bölgesi olarak koruyor. Ayrıca, tahıl ticaretinin sürdürülmesi için hayati bir unsur olan tahıl nakliye gemilerinin boğazlardan geçmesine izin vermesi gereken sivil gemiler için seyir özgürlüğü sağlıyor.

Boğazlar üzerinde yetki sahibi bir devlet olarak Türkiye, bu senaryoda çok önemli bir rol oynamakta. Türkiye'ye sivil gemilerin seyir özgürlüğünü sağlama sorumluluğu verilirken, Rusya'nın tercihleri ​​dışında tahıl sevkiyatına izin verirse çatışmaların tırmanması olasılığını da tartması gerekiyor. Montrö Sözleşmesi'ne bağlı olarak bu hususlar arasında bir denge kurmak Ankara için önemli bir zorluk teşkil edecektir.

Sonuç olarak Türkiye'nin son ihtilaf sonrasında Montrö Sözleşmesi'ni başarıyla uygulaması, bölgesel istikrar ve barışa olumlu katkı yapma potansiyelini bur kez daha gözler önüne seriyor.