Hâkim, hekim, hikmet

Alper Sezener

“Hâkim” kelimesini genelde adalet kavramı ile ilgisinde ve adalet kurumu özelinde değerlendiririz. “Hâkim” kelimesini sadece isim olarak, mahkemelerde son kararı veren “yargıç” olarak somutlaştırırız.

Oysa, “hâkim” kelimesinin en eski anlamlarından biri “bilge”dir.

Din açısından bakıldığında ise her şeyi bilen olarak Allah’ın sıfatlarından biridir. Hakîm, her şeyi inceliğiyle bilen, bu bilgisine göre emir ve yasakları bildiren, buyrukları ve bütün işleri yerli yerinde olandır. Emirleri, kelâmı ve bütün işleri hikmetli, hikmet sâhibi olan demektir.

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’ne göre, “hâkim” kelimesinin diğer anlamları şu şekildedir:

Başta gelen, başta olan, baskın çıkan,

Duygu ve davranışlarını iradesiyle denetleyebilen,

Yüksekten bir yeri bütün olarak gören,

Baskın.

Söz konusu üç kelime, yani “Hâkim”, “Hekim” ve “Hikmet” kelimelerinin aynı kökten geldiğini vurgulamakta yarar var.

Bu kök Arapça “ḥkm”dir.

Üç kelimenin de hükümde bulunma ve hükmetme, yargılama, bilme, bilge olma ile ilgisinde yine “ḥkm” kökünden gelen “hüküm” kelimesi ile de doğrudan ilişkili olduğu görülüyor.

Nişanyan Sözlüğü’ne göre;

Arapça “ḥkm” kökünden gelen ḥukm "حُكْم .1. yargılama, 2. yargı, karar, buyruk” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça ḥakama حَكَمَ “yargıladı, hükmetti” fiilinin fuˁl vezninde masdarıdır. Arapça “ḥkm” kökünün ifade ettiği anlam gruplarından “güçlendirme, tahkim etme” aynı anlamın özel bir uzantısı olarak kabul edilebilir. “3. Bilme, bilge olma” türevleri Aramiceden alıntıdır.

“Hkm” kökünden gelen hâkim حاكم “yargılayan, yargıç” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça ḥakama حَكَمَ “yargıladı, hükmetti” fiilinin fāˁil vezninde etken fiil sıfatıdır.

“Hkm” kökünden gelen hâkîm حكيم “bilge, bilim adamı, filozof, tabip” sözcüğünden alıntıdır. Zamanla “hekim” olarak dönüşüme uğrayan kelime için Türkçede en eski kaynak olarak Akşam Gazetesi (1930) gösterilir. Burada ilk defa “hekim” kelimesinin karşılığı olarak “tabip, doktor” kullanıldığı iddia edilmektedir.

“Hkm” kökünden gelen ḥikma(t) حكمة “ilim, bilgelik” kelimesinden türetilmiştir. Bu kelimenin Aramice/Süryanice aynı anlama gelen ḥākməthā חׇכְמְתָא sözcüğünden alıntı olduğu da ifade edilmektedir. Bu kelimenin İbranice aynı anlama gelen ḥakmāh חכמה sözcüğü ile eş kökenli olduğu da düşünülmektedir. Dilimize “hikmet” olarak yerleşmiştir.

Dolayısıyla, hakimler ve hekimler, hikmet sahibi kişiler olarak hüküm vermeye muktedir olurlar.

Bu bilgiyi aklımızın bir köşesine not edelim.

*

Hakimlerden ve hekimlerden hikmet sahibi kişiler olmalarını beklememizin temel nedeni kavramın ve kelimenin kendi özünde saklı.

Yargı ve şifa dağıtan uzman kişiler olarak bilginin ve bilimin ışığından ayrılmamak önemli mesele.

*

Bu arada, her seferinde bıkıp usanmadan, tekrar tekrar ifade etmek gerekiyor:

Türkçe çok zengin bir dil: Büyük bir tarihsel süreçte, birbirinden farklı coğrafi mekanları kapsayan ve çeşitli kültürel ögeleri sentezleyip içinde barındıran bir hazine.

Cumhuriyet ile her alanda olduğu gibi Türk dili de büyük bir atılım yaptı. Okuma yazma oranı arttı. Bilim, sanat ve gündelik yaşama dair her ne varsa güçlü bir biçimde toplumun tüm katmanlarına ulaşır hale geldi.

Bugün Türkçe her yönüyle evrensel bir sanat ve bilim dilidir.

Cumhuriyet Türkçeye, Türkçe Cumhuriyet’e çok şey borçlu.

Bunun dışındaki fikirler, söylemler, eylemler fazla yanlı…

İtibar etmeyiniz.

Yazımı karıştırılan kelimeler:

Karnabahar: Doğru

Karnıbahar: Yanlış

Dinozor: Doğru

Dinazor: Yanlış

Hafriyat: Doğru

Harfiyat: Yanlış

Unvan: Doğru

Ünvan: Yanlış