İran "Arap Baharı"na mı Sürükleniyor?

Gazete Durum Günce

ANKARA- Mollaların dayattığı kıyafet yönetmeliğinin radikal savunucusu İbrahim Reisi, 2021 yılında Cumhurbaşkanı seçildi. Mollaları arkasına almak isteyen Reisi 5 Temmuz 2022'de "İffet ve Başörtüsü Konusundaki Kıyafet Kararnamesi"ni imzaladı. Bunu yapmakla da kalmayan Reisi, kıyafet yasasının eleştiren muhalefeti, toplumunu yoldan çıkarmaya çalışan organize bir suç örgütü olarak ilan etti.

Bu konudaki icraatlarına devam eden Reisi; 12 Temmuz 2022 tarihin "Tesettür ve İffet Günü" olarak ilan etti. İranlı aktivistler ise buna yanıt olarak "Tesettür Gününe Hayır" çağrısında bulundular.

Reisi, 15 Ağustos 2022'de makyaj dahil olmak üzere kadın giyimine kısıtlamalar getiren yeni bir kararnameyi daha imzaladı. Bunun ardından İranlı kadınlar toplu taşımada yüz tanıma sistemi ile takip edilmeye başlandı. Ahlâk polisi kadınların korkulu rüyası haline geldi. Kadınlar cep telefonlarına indirdikleri bir uygulama üzerinden ahlak polislerinin devriye attığı yerlerin konumlarını birbirleri ile paylaşmaya başladılar. Kadınlar arasında başlayan bu dayanışmadan rahatsız olan Reisi; iyice sertleşerek "kadının toplumsal hayatta yeri olmadığını, kadının sadece erkeğine hizmet etmek için yaratıldığını" söyledi. Benzer bir açıklamayı devrimden sonra İran'a dönen Humeyni de yapmıştı. Humeyni, söz konusu açıklamasında, modern İran kadınını hamam böceğinden daha aşağıda bir yere konumlandırarak mollaların kadına verdiği değeri göstermişti.

İran toplumunda kadına yönelik baskı ve şiddet, 22 yaşında bir kızın hayatının baharında ölümü ile gün yüzüne çıktı. Mahsa Amini'nin mollaların uygun görmediği şekilde başörtüsü bağladığı gerekçesi ile ahlâk polisi tarafından öldürüldüğü iddiası birçok şehirde büyük protestolar düzenlenmesine neden oldu. 

Amini, 17 Eylül'de İran'ın kuzeybatı Kürdistan eyaletinde memleketi Saqqez'de toprağa verildi. Amini'yi anmaya diğer şehirlerden binlerce kadın geldi. Cenaze töreni bir öfke patlamasına dönüştü. Katılımcılar, dini lider Ayetullah Ali Hamaney'i kast ederek, "Diktatöre ölüm" sloganları attılar. Cenaze töreni artık bir protesto mitingine dönüşmüştü. Bazı kadınlar zorunlu kıyafet yönetmeliğine rağmen başörtüsünü çıkardı. Protestocular Saqqez Valiliği'ne yürüdü. 

Saqqez'de çıkan yangın İran'ın Kürdistan'ın eyaletinin başkenti Senendec'e sıçradı. Protestocular, "Saqqez yalnız değil; Senendec, Saqqez'i destekliyor" diye bağırdı. Sosyal medyada yayınlanan videolarda, sokaklarda lastik yakan gençler ile polis arasında çatışmaların yaşandığı görüldü. Senendec'deki göstericiler, 18 Eylül'de tekrar polisle çatıştı.

Protestocular "Hameney'e ölüm" sloganları attı. Sosyal medyada yayılan bu sloganlar mollaları rahatsız etti. Mollalar çözümü internetin fişini çekmekte buldu.

18 Eylül'de Tahran Üniversitesi'nde yüzlerce kişi toplandı. Öğrenciler kampüste yürürken, "Kadın, Yaşam, Özgürlük" diye bağırdılar. Sloganlar Kürtçe ve Farsça olarak atıldı. "Jin - Jiyan - Azadi"... "Kadın, Yaşam, Özgürlük!"... Bunların yanı sıra 19 Eylül'de Kabir Üniversitesi, Shahid Beheshti Üniversitesi ve Tahran Üniversitesi olmak üzere üç kampüste öğrenciler mitingler düzenledi. 

Bununla birlikte Amini'nin ölümü İranlılar tarafından sosyal medyada geniş çapta kınandı. Twitter'da Farsça hashtag #MahsaAmini yaklaşık iki milyon kez kullanıldı. 

Kadınlar, "No2Hijab" kampanyasıyla kıyafet yönetmeliğini protesto ettiler ve saçlarını kestiklerini gösteren videoları YouTube'a yüklediler. Bu paylaşımlar nedeniyle birçok kişi gözaltına alındı. Mollalar tekrar internetin fişini çekti.

Bu arada, Tesla'nın sahibi Elon Musk, ABD'nin İranlılara sunulan internet hizmetlerinin kapsamının genişletilmesine izin veren genel lisansın yayımlanmasının ardından uydu internet sistemi Starlink'i İran'da devreye soktu. Musk, daha önce Starlink'i Ukrayna'da devreye sokmuştu.

İsrail'in Filistinlilere uyguladığı zulmü protesto eden Bella Hadid, 54.8 milyon takipçisi bulunan sosyal medya mecrasında Amini'nin ölümüne ilişkin bir tweet attı. Bu tweet ile ok yaydan çıkmış oldu. Erkekler dayanışma için sakallarını traş etti. Futbolcular ve aktörler de dahil olmak üzere birçok ünlü, Amini'nin ölümünün yasını tuttu.

Oscar ödüllü yönetmen Asghar Farhadi, Instagram paylaşımında kendinden iğrendiğini yazdı. "Bu bitmeyen zulme karşı kendimizi uyuttuk. Biz bu suçun ortağıyız" dedi. Dini liderler ve eski politikacılar da Amini hakkında konuştu. Reform yanlısı bir din adamı olan Ayetullah Esedullah Beyat Zencani olayın "gayrimeşru" ve "yasadışı" olduğunu söyledi. Devrimci lider Ayetullah Ruhullah Humeyni'nin torunu Seyyid Hasan Humeyni, polisin hesap vermesi gerektiğini söyledi. Bir reformcu olan eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, ahlâk polisinin davranışını "felaket" olarak nitelendirdi. Eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif "utandığını ve üzgün olduğunu" söyledi. 

İnsan hakları grupları, Amini'ye reva görülen muameleyi İran'ın baskıcı politikalarının simgesi olarak değerlendirdi. Yapılan yorumlar ve protestolar kılık kıyafet yasalarına olduğu kadar ahlak polisine karşı artan muhalefeti de yansıtıyordu. 

Masha Amini'nin trajik olarak ölümü, İran Kürt Demokrat Partisi ile İran'da yasaklanan Kürdistan Demokrat Partisi'nin yeniden birleşmesine yol açtı. Kuzey Irak'ta yerleşik iki rakip İranlı Kürt muhalefet partisi, ortak bir bildiri yayınlayarak 16 yıl sonra yeniden birleştiklerini duyurdular.Bildiride; "İran'daki farklı halkların haklarını reddeden zihniyete karşı mücadelede yeni bir aşamaya geçildiği" duyuruldu. 

İran'ın en eski Kürt partisi olan KDPI temsilcileri 1979 yılında isyana öncülük etmeleri nedeniyle Kuzey Irak'a sürülmüşlerdi. Temmuz ayında İran Devrim Muhafızları, "karşı-devrimci" grupları kendi topraklarına saldırılar düzenlemekle suçladı. 16 Eylül 1492 yılında doğan Nakşibendi tarikatı üyesi Molla Abdullah Davudi önderliğinde grup Ceme Sablah yakınlarında bir ağacın altında Kürt siyasal partisini kurmak için topladı. Kürt siyasal partisinin kurulması için başlayan yürüyüşün yapıldığı 16 Eylül'ün yıl dönümünde Masha Amini öldürüldü

1944 yılının Mayıs ayında «Komel» örgütü, Irak'taki müttefiklerinin de yardımı ve işbirliğiyle Kürt bayrağı hazırladı. Üç şerit olan bu haritanın her şeridi ayrı bir renkteydi. En üstte kırmızı renk, ortada beyaz, en altta da yeşil renk yer alıyordu. Böylece İran bayrağındaki renklerin tersine dönmüş biçimiyle bayrak meydana getirildi. Bayrakta Kürt ulusunun sembolü olarak da bir güneş, iki yanında birer başak, arkasında da bir dağ ve kalem resmi vardı. 

Masha Amini'nin ölümü, Irak'ın Kerkük kolu Komala’nın halka açık hale geldiği ilk gösteride tekrar ortaya çıkmasına neden oldu. Orak-çekiç taşıyan bir el, sahnede Kürdistan’ı simgeleyen, tecavüze uğramış ve zincire vurulmuş bir kadının zincirlerini çözüyor ve onu özgür bırakıyordu. Kadının peçesi düşerken göğsünden "Yaşasın Stalin" yazan kızıl bir bayrak çıkıyordu.

Senendec Farsça (göğüs-sine) anlamına geliyor. İran Kürdistan'ın başkenti Senendec, Masha Amini ile göğüsünden bir bayrak çıkarmak için harekete geçti. Komala, Sovyetler'in desteği ile bir Kürt devleti kurmak istiyordu. Fakat , aşiretleri ve mollaları Kürt birliği için tehdit olarak görüyorlardı. Sovyetler Birliği’nin desteği ile kurulan matbaada "Hawar" , "Agir" ile kadınlar için "Helale" dergileri basılmaya başlandı. İlköğretim zorunlu hale getirildi. Okullarda Kürtçe okutulmaya başlandı. Kürtlerin sahnelediği ilk tiyatro olan "Vatan" sergilendi. Bu süreç Mahabat Kürt Devleti'nin kurulmasına kadar devam etti. 

Kadinlar Kürdistan'ın zincirlerini çözmek için harekete mi geçirildi?

1942’de savaşın bitişi ile İngiltere ve Sovyetler İran'dan çekildi. Bu karar, Mahabad Cumhuriyeti’ni İran’ın içinde küçük bir ada haline getirdi. Böylece İran’ın Kürt Açılımı son buldu. Daha doğrusu İran-Irak Kürt açılımı son bulmuş oldu. Sovyetler Birliği desteğiyle kurulan İran’daki Mahabad Cumhuriyeti ile Kürt Açılımı ya da bir başka deyişle “Kuzey Irak Açılımı” arasında nasıl bir ilişki var? İran'da bir Kürt açılımından yana olan İngiltere ve Sovyetler Birliği; Alman yanlısı Şah Rıza'yı tahttan indirdi; oğlu Muhammed Rıza tahta oturtuldu. Her iki ülke İran’ı işgal etseler de Kürtlerin yoğun yaşadığı Mahabad, Sakız, Sanandaj bölgesindeki otorite boşluğuna göz yumdular. İran'ın 31 eyaleti içerinde Kürtlerin nüfusunun yoğun olduğu bölgeler en huzursuz bölgelerin başında geliyor. Türkiye, İran, Irak'da yaklaşık 25 milyon Kürt'ün yaşadığı tahmin ediliyor.

İran Kürtleri, merkezi hükümet tarafından uzun süredir ihmal edildikleri ve ayrımcılığa maruz kaldıkları iddiasında bulunuyorlar. Bugün Masha Amini ile yaşanan otorite boşluğu Amerika ve İngiltere tarafından doldurulmak isteniyor. 

İran ile Irak arasında 1980'de başlayan ve galibi olmayan 8 yıllık kanlı savaşın üzerinden 42 yıl geçti. Bölgesel bir Kürt devletinin kurulması için ilk toplantının yapıldığı 16 Eylül'de öldürülen Masha Amini'nin videosu 8 yıl süren İran-İran ırak savaşının yıl dönümünde 22 Eylül'de medyaya servis edildi. Devrim ihracı nedeniyle İki ülke arasında 8 yıl süren savaş, galibi olmayan fakat 1 milyon kişinin hayatını kaybettiği bir felaket olarak tarihteki yerini aldı.

Amed Spor ile Bursaspor futbol maçında PKK bayraklarının asılması tesadüf değildir. Suriye'de iç savaş Dera'da bir futbol maçı ile başladı. Masha Amini'nin ölümü İran ve Irak'taki Kürt hareketini barıştırdı. Muhammed Buazizi'nin kendini yakarak öldürmesi Yasemin Devrimi ile sonuçlandı. Buazizi Tunus'ta Zeynel Abidin'i ile Mısır'da Hüsnü Mübareği devirdi.

Masha Amini tecavüze uğramış ve zincire vurulmuş bir kadını temsil ediyor. Amini, İslam Cumhuriyeti'nin kadınlara yönelik savaşının sayısız kurbanından biri olarak tarihteki yerini aldı. 

Sonuç olarak; İran Arap Baharı'na sürüklenir mi bunu tarih gösterecek. Fakat Masha Amini'nin ölümü mezhep ve etnik temelli , içinde feminist duyguları barındıran planlı bir Kürt isyanının provası olarak okunabilir.