Bütçede Kasım Sürprizi ve Gelecek Görüntüsü

Şenol Babuşcu

Geçtiğimiz hafta Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Kasım 2022'ye ilişkin merkezi yönetim bütçesi istatistikleri açıklandı. İstatistiklere göre son aylarda başlayan bütçe performansındaki kötüleşme, kasım ayında iyileşmeye döndü. Merkezi yönetim bütçesi kasımda 108,3 milyar TL fazla verdi. Bu fazla, gelirlerdeki hızlı artışın yanı sıra harcamaların reel bazda bir ölçüde gerilemesinin etkisiyle gerçekleşti.

Kasımda geçen yılın aynı ayına kıyasla bütçe gelirleri %107,3 artarak 347,7 milyar TL’ye ulaşırken, bütçe harcamaları %76,4 artışla 239,4 milyar TL olmuştur. Bu dönemde faiz dışı denge de 132,7 milyar TL fazla vermiştir. Ocak-kasım döneminde ise bütçe harcamaları yıllık bazda %94,7 oranında genişlerken, gelirler yıllık bazda iki katına çıkmıştır. Böylece, yılın ilk 11 ayında bütçe açığı 20,4 milyar TL seviyesinde gerçekleşti.

Bütçenin gelir tarafına baktığımızda vergi gelirleri Kasım 2022’de 312 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kasım ayında %109,6 oranında artan vergi gelirleri, aylık bazda kaydedilen en yüksek vergi geliri olarak kaydedilmiştir. Bu gelişmede yıllık bazda %189,7 oranında artan kurumlar vergisi ile %156,7 oranında büyüyen ÖTV gelirleri etkili olmuştur.

Bütçenin gider tarafına baktığımızda ise faiz dışı harcamaların kasım ayında, geçen yıl kasım ayına göre %78,5, faiz giderlerinin ise %59,3 oranında arttığı görülmektedir. Dolayısıyla kasım ayında gider tarafındaki artışlar enflasyonunda gerisinde kalmıştır. Faiz dışı gider tarafında personel giderleri %104 oranında, cari transferler ise yaklaşık %80 oranında artmıştır. Bununla birlikte, KİT’lere borç aktarımları kapsamında yapılan ödemeler gerilemiş ve kurlarda artış olmamasına bağlı olarak Kur Korumalı Mevduat hesaplarına ilişkin gider olmamıştır.

2022 yılı Ocak-Kasım dönemine baktığımızda ise bütçe gelirleri %100,2 oranında artarak 2.547 milyar TL’ye, bütçe giderleri ise %94,7 oranında artarak 2.567 milyar TL’ye yükselmiştir. Dolayısıyla bütçe dengesi 20,4 milyar TL açık vermiştir. Bu açık 2021 yılı aynı döneminde 46,5 milyar TL idi.

2022 yılı Ocak-Kasım dönemi gelir tarafında yine kurumlar vergisi artışı dikkat çekmekte olup bu dönemde kurumlar vergisi artışı 2021 yılının aynı dönemine göre %185,1 oranında artmıştır. Bunun dışında ithalde alınan KDV % 132,9 ve ÖTV gelirleri %98,1 oranında artış göstermiştir. Bütçe gelirlerinin en büyük payını oluşturan vergi gelirleri içinde KDV ve ÖTV'nin toplam vergi gelirleri içindeki payı yüzde 48,9 olup, bu iki dolaylı vergi toplam vergi gelirlerinin yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. Bu durum ülkemizdeki vergi sisteminin bozukluğunun bir göstergesi olarak dikkat çekmektedir.

2022 yılı Ocak-Kasım dönemi gider tarafında ise KİT’lere borç verme, sermaye transferleri ve mal ve hizmet alım giderlerindeki yüksek artışlar dikkat çekerken personel giderlerindeki artış %75,8 ile enflasyonun gerisinde kalmıştır.

Kasım 2022 bütçe performansındaki olumlu görünüm nakit dengesine de yansımıştır. Kasım 2022’de nakit dengesi 99,6 milyar TL fazla vermiştir. Dolayısıyla nakit dengesinde de olumlu bir tablo oluşmuştur. Buna karşın iç borçlanmada da Kasım 2022’de artış gerçekleşmiştir. Kasım 2022’de aylık bazda iç borç çevirme oranı %168 olmuştur. Dolayısıyla Kasım 2022’de hem bütçe fazlası verilirken hem de borçlanma miktarında önemli artış gerçekleşmiştir. Gerçekte borçlanma 2022’nin hemen hemen her ayında artmış görünmektedir. İlginç olan durum bütçe gerçekleşmelerindeki olumlu tabloya karşın borçlanmanın da hızlı bir şekilde artmasıdır. Yani Hazine kasasına sürekli para depolamaktadır.

Bunun bir nedenini seçimde aramak gerekmektedir. Muhtemelen ekonomi yönetimi 2023 yılına nakit olarak güçlü girmek ve elinin rahat olmasını istemektedir. Zaten 2023 yılının ilk yarısında yüksek seçim harcamalarının olacağı herkes tarafından beklenen bir durumdur.

İkinci olasılık da 2023 yılında mevcut ekonomi politikalarının sürdürülmesinin çok zor olacağı ve yüksek oranlı bir faiz artırımı gerekeceği görüldüğünden şimdiden düşük faiz oranları ile borçlanılmak istenmektedir.

Bu olasılıklardan birincisi herkes tarafından tahmin edilmekte olup, ikinci nedenin de olma olasılığı çok düşük değildir.

Bir diğer konu, eylül ayında açıklanan orta vadeli programda 2022 yılı bütçe açığı projeksiyonu 461 milyar TL olarak öngörülmektedir. Oysa 11 aylık sonuçlara göre bütçe açığı 20,4 milyar TL’dir. Bu durum ya aralık ayında çok yüksek bir bütçe açığı ile karşılaşacağımızı göstermektedir ya da program hazırlanırken ciddi hiçbir öngörüde bulunulmamış demektir.

Sonuç olarak, 2022 yılı bütçe performansı beklenenden daha iyi bir sonuçla kapanacak görünmektedir. Bunu sağlayan unsurlardan ilki; TÜİK tarafından açıklanan değil, yaşanan enflasyonu kullanarak yüksek oranlı vergi geliri sağlanmasıdır. Zaten zor durumda olan halktan mal ve hizmetlerde yüksek fiyat artışlarına bağlı olarak toplanan yüksek dolaylı vergiler ve enflasyon muhasebesi uygulanmaması sonucu sağlanan yüksek kurumlar vergisi, gelir tarafını olumlu etkilemiştir.

İkincisi gider tarafına baktığımızda, özellikle ücretler ve cari transferlerde bu defa yaşanan değil, TÜİK tarafından açıklanan enflasyonun dikkate alınması, giderlerdeki artışın sınırlı kalmasına yol açmış görünmektedir. Bütçenin bu iki yönünde ekonomi yönetiminin işine geldiği gibi hareket etmesi, sonuçta halkı daha fazla sıkıntıya sokarken iktidarı rahatlatmıştır.

Önümüzdeki dönem ise yukarıda söz ettiğimiz üzere, yılın ilk yarısının kamuda seçime bağlı harcama çılgınlığı ile geçme olasılığının yüksek olduğunu göstermektedir. Yılın ikinci yarısı ise bu çılgınlığın boyutunun büyüklüğüne göre derecesi değişecek vahamet ve zorluklarla dolu görünmektedir.