TÜRKİYE’NİN KOOPERATİF POLİTİKASI(-ZLIĞI)-I

Bülent Gülçubuk

Son yıllarda tüm Türkiye’de BİR kooperatifçilik hareketi daha doğrusu furyası başladı. Herkes kendi kooperatifini üretmeye başladı. Bakanlıklar, Belediyeler, Mülki İdareler, Siyasi Partiler, Sanayi ve/veya Ticaret Odaları, Sivil Toplum Kuruluşları kooperatif kurma/kurdurma yarışına girdi. Kurulan/kurdurulan kooperatiflerin başında da “kadın kooperatifleri” geliyor. Farklı başlıklarda, içeriklerde, işlevlerde, hedeflerde çok sayıda “kadın kooperatifleri” kuruluyor/kurduruluyor. 2 milyondan fazla kadın tarım işçisinin, emekçisinin olduğu ülkemizde kooperatifçilikte kadınlar olmazsa olmaz. Buradaki anahtar sözcük “kurdurma”. Oysa kooperatifçilik denilince bizlerin anladığı, anlaşılması gereken “tabandan gelen ihtiyaç ve istekle kurulan kooperatiflerdir.” Artan kooperatif sayısı Türkiye’de beklenen etkiyi ve etkililiği yaratamıyor. Halen tarımsal ürünlerin ve gıdanın pazarlamasında, girdi tedarikinde, faaliyet çeşitlendirmede kooperatiflerin payı, ağırlığı çok çok düşüktür. Avrupa Birliği ülkelerinde tarımda, gıdada, pazarlamada kooperatiflerin payı ülkelere göre değişmekle birlikte %80-90’lara varmaktadır. Aynı durum ABD için de geçerlidir. Bu durum şunu göstermektedir; gelişmiş, kalkınmış ülkeler tarımdaki dinamizmi de kooperatiflere borçludur ve hem de tabandan gelen kooperatifçiliğe borçludur.

Aslında kooperatifçilik son 20-30 yılda küreselleşmenin getirdiği ekonomik sonuçlara karşı tüm dünyada bir ekonomik çıkış yolu olarak görülmektedir. Gelişmiş ülkeler orta sınıflarını, kırsal nüfusunu, tarımsal üretimini kooperatifler üzerinden tasarlarken gelişmekte olan ülkeler serbest piyasa koşullarının ve küreselleşmenin getirdiği acımasız ve rekabet edilemeyen koşulları karşısında adeta var olma kavgası vermektedir. Bu durumda da kooperatifçilik kaçınılmaz hale geliyor. Ama nasıl bir kooperatifçilik?

Birleşmiş Milletler 2012 yılını tüm dünyada “Uluslararası Kooperatifler Yılı” olarak ilan etmişti. Temel slogan şu idi; DAHA İYİ BİR DÜNYA İÇİN KOOPERATİFÇİLİK”. Yani artık uluslararası çevre de dünyanın içine düştüğü küreselleşme çukurundan ve orta ve düşük gelirli sınıf için kooperatifçiliği çıkış noktası olarak görüyor. Peki, o zaman biz ne yapmalıyız? Temeli olmayan, sosyal ve beşeri sermayesi olmayan veya zayıf olan, ön incelemesi-boşluk analizi yapılmadan çok sayıda rasgele kooperatifler mi kurdurulmalı yoksa tabana dayalı, insan kaynakları güçlü, pazara yönelik üretim yapan, ürün çeşitliliği arayışı olan, siyasetin aracı olmayan kooperatifçilik üzerinde mi durmalıyız? Tabii ki cevap ikinci saptamadadır. Popüler, siyasi araç ve nicelikten öte gitmeyen kooperatifler beklenen ekonomik ve sosyal dinamizmi yakalayamamaktadır.

Kooperatif konusunda son bir açıklama, yaklaşım Cumhurbaşkanı tarafından ortaya konuldu. Artan gıda enflasyonuna karşı Tarım Kredi marketler beklenen çözümü getiremeyince “KOOP Bakkal” söylemi ortaya çıktı. Açıklamaya göre “Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla "KOOP Bakkallar” açılacak. Tarım Kredi Kooperatifleri eliyle 1000 bakkalın açılışı için düğmeye basılmıştır denildi. Umarız bu gıda fiyatlarını dizginleyici bir rol oynar. Fakat Tarım Kredi Marketlerinden elde edilen çıktıları ve deneyimleri de bir tartmak gerekir. Eğer son 1 yılda gıda enflasyonu resmi verilere %100 sınırına geldiyse mevcut Tarım Kredi Marketler kendisinden bekleneni vermiş midir?

Bizler hep “sonuç” üzerinden geçici, palyatif çözümlerle sorunlara çare arıyoruz. Oysa bilimsel açıdan “neden-sonuç” ilişkisi çerçevesinde konuya yaklaşmak gerekiyor. Neden bugünlere geldik, neden GÜNEYDOĞUBİRLİK, TARİŞ, ÇUKOBİRLİK, ANTBİRLİK gibi kooperatifler çökertildi, neden tarımda girdi maliyetlerini düşüremiyoruz da tüketiciye ve üreticiye yansıyan maliyetleri, fiyatları “kooperatif bakkallar” marifetiyle düşürmeye çalışıyoruz? Sahi “bakkal” denilince nerede bizim o bakkallar? Piyasada zincir marketlerin tekeline ve insafına bırakılmışken yine KAHRAMAN BAKKAL SÜPERMARKETE KARŞI oyununu mu seyredeceğiz? Türkiye deneyimi ve geçmişi oldukça eskilere dayanan bir ülke olarak kooperatifçiliği siyasetten uzak tutsaydı, gelişen koşullara göre desteklese ve üretim-teknoloji-insan kaynakları-pazarlama altyapısını yenilese, rekabete karşı direnç noktalarını artırsa idi acaba bugün büyük, güçlü, yaygın, ortaklarına her türlü tedarikte bulunan, gelir dağıtan, rekabeti yüksek kooperatifler mi olurdu yoksa kooperatifler bakkallık ile mi uğraşırdı?

Evet, Türkiye kooperatifçilik deneyimi oldukça eski olan ülkelerden biridir. Fakat farklı isimlerle ve amaçlarla çok fazla kooperatifin kurulduğu ve deneyimlendiği ülkemizin, bugün kooperatifçilik konusundaki kısır tartışmaları ve yaklaşımları aslında geçmişten ders çıkarılmaması ve kendi kooperatifçilik tarihi ile tam olarak yüzleşememesinden kaynaklanmaktadır. Ve halen de bu biçimde yol alınmaya çalışılıyor. Eğer bunları yapabilmiş olsaydık ülke olarak, yani yüzleşmeyi ve ders çıkarmayı başarabilseydik bugün “yeniden eskinin izinden gitmek” durumunda kalmazdık. İşte politikasızlık bizleri daha doğrusu siyasetçileri, karar vericileri gıda enflasyonu ile baş edebilmek için bakkallar açmak noktasına getirdi. Gelinen noktada şu soruyu sormak gerekiyor; siyasi, mülki idari, yerel yönetim ve hatta sivil toplum kuruluşu otoriteleri gerçekten kooperatifçiliği, kooperatifleşmeyi istiyor mu? Cevap evet ise; nasıl ve kimin için kooperatifçilik sorusuna içtenlikle karşılık vermeleri gerekiyor. Son olarak şunu söylemek isterim; herkes ve her kesim için, n’olur kooperatifçilik üzerinden yeniden yine “umut yönetmeyin”. Çiftçimize, kadınlarımıza, emekçilerimize, esnafımıza, üretimimize yanlış etmeyelim… Kesinlikle daha iyi bir dünya, daha iyi bir Türkiye, daha iyi bir tarım ve kırsal için tabana dayalı KOOPERATİFÇİLİK ŞART….

Not: Gelecek hafta dünya ve Türkiye kooperatifçiliğini kıyaslayarak ne yapmalı sorusuna cevap arayacağız..