Üretmeden Tüketmek mi?–2

Adalet Hazar

Merhaba,

Geçtiğimiz hafta “Ödemeler Dengesi” ile ilgili bir giriş yaptık. Ana bölümleri basit şekliyle hatırladık. İlk bölüm dış ticaret, ikinci bölüm hizmet hareketleri ve bu kalemlerin bir arada yer aldığı cari işlemler, üçüncü bölüm cari açık/fazlanın giderildiği finansman hesabı, son bölüm ise dengenin sağlanması için devreye giren Merkez Bankası Rezervleri idi. Bundan sonrasını bu haftaya bırakmış idik.

Şimdi kaldığımız yerden devam edelim.

Finans hareketleri ile giriş yapan tutarın kira bedeli olarak faiz ya da kâr payı ödemesi olacaktır. Bu bedellerin ödemeler dengesi tablosunda kaydedildiği yer cari işlemlerin içindeki hizmetler bölümüdür. Dolayısı ile “cari açığın finansmanında sorun yok, bir şekilde yurt dışında para buluyoruz” ifadesinin arka planındaki şu durumu gözden kaçırmamak gerekir. Şimdi rakamsal örneğimize geri dönelim.

Ülkeye mal ve hizmet satımı ile giren 1.000 $, alımı için çıkan 1.200 $ idi. Aradaki 200 $’lık açığı (cari açık demiştik) finanse etmek için devreye giren finans hareketlerinden net girişin 250 $ olduğunu varsaydığımızda kalan 50 $’ı Merkez Bankası rezervlerine koyarak dengeyi sağlamış idik. Finans hesabındaki tüm giriş ve çıkışların sadece anapara üzerinden kaydedildiği bilgisini bir kenara koyalım. Bu verilerin bugüne ait olduğunu varsayalım. Bugün dengeyi sağlamış olmanın rahatlığı ve rehavetini yaşamaya başladık. Doğru mu yaptık acaba?

Bugünden yarına ödemeler dengesine ilişkin hiç yabancı para hareketini gerektirecek işlem ve hareket olmadığını varsayalım. Buna rağmen dün finanse ettiğimiz 200 $’lık cari açık rakamı artacaktır. Ne kadar mı? Finansman hesabı kapsamında kullandığımız borçların 1 günlük faizi, ülkeye giriş yapan sıcak paranın 1 günlük bedeli (faiz ya da kâr payı), doğrudan yabancı sermaye yatırımının 1 günlük kâr kazancı kadar. Burada şunu ifade etmek istiyorum. Cari açığı sürekli finansman hesabı ile finanse etmeye kalkar, azaltmayı düşünmezseniz, bu açık her gün yurt dışından giriş yapan tutarların kirası kadar kartopu gibi büyümeye devam edecektir. Peki çözüm ne? Sorusunun yanıtı çok basit. Yurt dışından satın aldığımız mal ve hizmetlerden daha fazlasını yurt dışına satmak. Bu konu işin bir boyutu. Bir de başka bir boyut var. Şimdi onu konuşalım.

Rakamsal örneğimize tekrar dönelim. Yeni senaryoda; 200 $’lık cari açığı finanse etmek için finansman hesabı yolu ile giriş yapan net tutarın 150 $ olduğunu varsayalım, ancak fiilen hem 200 $’lık açığı finanse etmiş, hem de Merkez Bankası rezervlerine 80 $ ilave etmiş olalım. Matematiksel olarak olanaksız görünen bu durum fiiliyatta nasıl gerçekleşir? Şöyle gerçekleşir. Rakamları takip ettiğimiz tablo ödemeler dengesi, kayıt altına alınan giriş çıkışları gösterir. Ülke içi piyasada bulunan dövizin bir kısmı kayıtlara girmemiş ancak ülkeye girmiş ve piyasada bulunuyor olabilir. Bu durumda kayıtlara göre finansman sıkıntımız görünürken fiili durumda ödemeleri yapacak dövizi temin etmiş hatta fazlasını da rezervlere ilave etmiş oluruz. Bizim örneğimizde bu durumda kayıt dışı giriş tutarı 130 $ olacaktır. Çünkü 200 $ cari açık var iken bunun 150 $’lık kısmını finans hesabı ile 50 $’lık kısmını kayıt dışı girişlerden finanse ederken, Merkez Bankası rezervlerine de 80 $ ilave ettiğimize göre (50+80) 130 $’lık bir kayıt dışı girişten bahsetmekteyiz.

Bu tür giriş ve çıkışların takip edildiği kalem “Net Hata Noksan (NHN” bölümüdür. Aslında bu kısımda genellikle düşük tutarlı rakamların olması normaldir. Çünkü mal hizmet giriş çıkışları ile bedellerinin giriş çıkış zamanları farklı olabileceğinden NHN hesapları ile denkleştirme sağlanır. Ancak NHN bölümünde yüksek tutarlı rakamların bulunması bize başka bir şeyleri söyler.

Ülke ekonomisine kayıt dışı döviz giriş ve çıkışlarının ne kadar tehlikeli olduğunu söylemeye gerek yok. Sebebini bilmediğimiz döviz hareketleri her an elimizde patlamaya hazır bir bombadan farksızdır. Son bir bilgi: Ocak-Eylül 2022 dönemi cari açık 38 milyar $, NHN ile gelen 25 milyar $.

Ezcümle: Bilinmeyeni yönetmek ve onunla ilgili plan yapmak her zaman zor ve tehlikelidir.

Sağlıkla ve sevgiyle kalın, gelecek hafta görüşmek üzere. . .

“Gerçek, niteliği ne olursa olsun, belirsizlik kadar korkunç değildir.”

Anton Çehov