TARİHTE BUGÜN

AZE Haber Ajansı

TARİHTE BUGÜN

 6 Ocak 1959 - Dil bilimci Baha Toven 78 yaşında öldü.

Mehmed Bahaeddin Toven (d.28 Mart 1881,Mora,Osmanlı – ö.06.01.1959,Ankara

Bugün Yunanistan sınırları içerisinde kalan Mora Yenişehiri’nde 28 Mart 1881 yılında dünyaya geldi. Babası Menzilcizâde İbrahim Edhem, validesi Saniye hanımdır. Ailenin 3 çocuğunun ilk çocuğudur.

Ailesi Mehmed Bahaeddin henüz 6 yaşındayken Bursa’ya göç etti. 1887 yılında Bursa Numune İdadisi’nde eğitim hayatına başdı. Bursa Askerî Rüştiyesi’nden sonra 17 yaşında Pangaltı Harbiyesi’nden mezun olur.

İlk görev yeri olan İşkodra’ya üsteğmen olarak atanır. 1899 senesinde mezun olduğu okula, yani Bursa Askerî İdadisi’ne geri döner ancak bu sefer okulun dâhiliye zabıtı olmuştur. Baha beyin eğitim ve öğretim kariyeri başlarken, bu görevinde beşinci rütbeden Mecidiye nişanı ile ödüllendirilecektir.

İyi eğitimli ve dünyayı takip eden bir Osmanlı subayı olarak kendisini devamlı geliştirir. Takvimler 1907 senesini gösterdiğinde yüzbaşılığa yükselir. Beyrut’a, Askerî Rüştiye’ye Fransızca öğretmeni olarak tayin olunur. Daha sonrasında ise İstanbul’a kurmay subayların yetiştiği Mekteb-i Erkân-ı Harbiye’de siyaset tarihi dersini veren Dirak Kelekyan’ın yanında muallim muavinliğine başlar. Meşrutiyet heyecanı devam ederken, kapıdaki savaştan hemen önce 1911 yılında binbaşı olarak Yemen’e, San’a Askerî Rüştiyesi müdürü olarak atanır.

Bursa’dan Yemen’e 1913 senesinde hayırlı bir haber gelir. Kardeşlerinden Subhiye hanım Osmanlı Devleti’nin son döneminde ve Cumhuriyet tarihimizde de askerî alanda önemli hizmetlerde bulunmuş “Asya’da Beş Türk” isimli kitabıyla meşhur Adil Hikmet Bey’le evlenir.

Baha bey 1. Dünya Savaşı’nı Yemen’de geçirir, farklı mevkilerde vazifelendirilir. Fransızca öğretmenliğine, San’a Sultanisi ve Yemen eğitim müdürlüklerine devam eder ta ki Yemen’in elimizden çıkmasında dek… Elem verici bir hadise olarak Yemen’i terk eden son Osmanlılardan biri olacaktır Baha bey.

Mondros mütarekesinden sonra İstanbul’a döner. İstanbul dönemlerinden bildiği Bâb-ı Alî çevresine dâhil olur. Bir müddet Vakit gazetesinde çalışır. Sonrasında ise Tanin gazetesinde 5 yıl yazı işleri müdürü olarak görev yapar. Ancak 16 Nisan 1925’te yayımlanan bir yazı sebebiyle gazete kapatılır, gazetenin sahibi, Baha beyin de kadim dostu Hüseyin Cahid ve diğer mesuller tutuklanarak İstanbul Emniyet Müdürlüğü’ne getirilir. Böylece Baha Bey ve gazetenin mesullerinin de içinde bulunduğu heyet Ankara’da, İstiklal Mahkemelerinde yargılanmak üzere Haydarpaşa’dan trene bindirilirler. Bu esnada acı bir haber daha ulaşır Baha beye: babası İbrahim Edhem efendi vefat etmiş, Eyüp Sultan kabristanına defnedilmiştir. Felekle arası bozuk olan Baha bey, ne iyi günde ne de kötü günde ailesinin yanında olabilmiştir.

Mahkemenin sonunda Baha bey beraat edip İstanbul’a döner. 1925-1933 yılları arasında Gedikpaşa Amerikan Mektebi’nde, 1925-1951 yılları arasında Robert Kolej ve Arnavutköy Kız Koleji’nde Türkçe öğretmenliği yapar.

Cumhuriyet’in kurulmasında verilen eğitim mücadelesinde de önemli bir görev üstlenmişti. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra tek partili Türkiye’nin zorlu şartları altında bir hayat mücadelesi verdmiştir.

Dünya Savaşı sırasında Türkiye’de büyük bir kâğıt sıkıntısı olduğu dönemlerde Fatih’te İtfaiye Caddesi, 43/7 numaralı dairesinde sözlük çalışmalarına devam etti. O günlerinde 12 yıllık çalışması olan Fransızcadan Türkçeye lügatinin basılması için parası olmadığı için bu eserini bastıramadı.Çalışması çok beğenilmesine rağmen, bütçe olmadığı için Maarif Vekaleti’nden (bakanlık) ret cevabı gelmişti.

1956 senesinde bir motosiklet kazası geçirdi. Hastane günlerinde kolon kanseri teşhisi konuldu. Ailevi sebeplerle Ankara Bahçelievler’e taşındı. 6 Ocak 1959 günü vefatına kadar burada kaldı. Kabri Cebeci Asri Mezarlığı’ndadır.

Vasiyeti üzerine vefatından sonra evinde ve Cebeci mezarlığında defnedilirken mezarı başında Beethoven’in 7. Senfonisi’nin 2. movementi çalınmıştır.

Eserleri

Baha Toven birçok alanda eserler vermiş, çeviriler yapmıştır. Dönemin moda konularından biri olan spiritüalizmle alakalı olarak İspritizma adlı aylık dergiyi 1910-1911 yılları arasında 12+3 sayı çıkarmıştır. İspritizma alanında çıkarılan ilk dergi olması sebebiyle yayın dünyasında önemli bir yer tutar.

İlk tercümesini Sir William Crooks’un La Force Psychique isimli eserinden yapar, Kuvve-i Ruhiye adıyla 1910 yılında yayımlar. Ardından Sir James Jeans’in The Stars in Their Courses isimli kitabını çevirir, Gökyüzü adıyla 1939’da neşreder.

Gençlik yıllarından beri dile ve dil öğrenmeye büyük merakı olan Baha Bey’in bu alanda çıkardığı eserleri:

Arapça Sarf ve Nahv (1909),

Küçük Gramer ve Yeni Türkçe Gramer (1931),

Noktalama (1946), Türkçe Lugat (1914),

Yeni Türkçe Lugat (1924).

Yeni Türkçe Lugat’ıçok beğenilir, Lugat-ı Baha adıyla bilinir. B. Toven Lugati-Fransızca’dan Türkçe son eseridir, ancak basılamamıştır.

Baha bey ayrıca Velid Ebuzziya Bey’le birlikte 1943-44-45 senelerinin takvimlerini yayımlarlar. Ortağı Velid Bey’in vefatından sonra 1946 yılında kendi adını taşıyan B. Toven Takvimi’ni hazırlar, ancak takvimin bir yerinde geçen Rus meselesinin dönemin siyasi karışıklığı içinde yanlış anlaşılmasından çekinilerek takvim Ziyad bey tarafından toplatılır.

Baha Toven özellikle Türk dilinin gelişimi için büyük gayret göstermiştir. Robert Kolej’de çalıştığı günlerde Fatih Kadınlar Pazarı’nda kendi ismini taşıyan B. Toven apartmanından çıkarKlasik Batı müziğinin yanı sıra Doğu’nun Yıldızı, Mısırlı şarkıcı Ümmü Gülsüm’ü de sevdiği bilinir

Klasik Batı müziğine duyduğu ilgi ve derin muhabbet, 1934 yılında yürürlüğe giren Soyadı Kanunu ile beraber onu Toven soyadını almaya sevk eder.

Bu tarihten itibaren imzasını Beethoven’i çağrıştırır bir kısaltmayla, “B. Toven” şeklinde atar. Derslerinde çocuklara muhakkak Beethoven’dan eserler dinletir. Bu sevgi o kadar şiddetlidir ki Beethoven’in sevdiği kadınlardan olan Bettina’nın ismini kızına vermiştir.