TARİHTE BUGÜN

AZE Haber Ajansı

TARİHTE BUGÜN

22 Ekim 1919 - MUSTAFA KEMAL PAŞA İLE İSTANBUL HÜKÜMETİ'NİN BAHRİYE NAZIRI SALİH HULUSİ KEZRAK ARASINDA AMASYA PROTOKOLÜ İMZALANDI

Amasya Protokolü veya Amasya Görüşmeleri, İstanbul Hükümeti ile Heyet-i Temsiliye arasında 22 Ekim 1919'da yapılan protokoldür. Mustafa Kemal Paşa, Rauf Orbay ve Bekir Sami Beylerle birlikte 18 Ekim 1919'da Amasya'ya gelerek Salih Paşa ile 20 Ekim'de görüşmelere başladılar ve Sivas Kongresi'nce kabul edilen esaslar üzerinde görüşmeler başladı. Sivas Kongresi'nce kabul edilmiş bulunan esaslar üzerinde görüşmeler 22 Ekim'e kadar sürdü.

Amasya Protokolü ( Amasya Görüşmeleri ) , 22 Ekim 1919'da İstanbul'daki Osmanlı imparatorluk hükümeti ile Türk devrimcileri (Türk Ulusal Hareketi) arasında, ortak çabalarla ulusal bağımsızlığı ve birliği koruma yollarını aramayı amaçlayan, Türkiye'nin Amasya kentinde imzalanan bir mutabakat zaptıydı . Amasya Protokolü , Osmanlı imparatorluk hükümeti ile Türk Ulusal Hareketi arasındaki ilk resmi temas oldu ve bu nedenle, Milliyetçi Hareket'in ulus arasındaki güvenilirliğini artırdı ve halkın desteğini ve katılımını sağladı. Ayrıca, Osmanlı hükümetinin Anadolu'da yükselen Türk devrimci güçlerini tanıdığı anlamına geliyordu .

Bir tarafta Sivas Kongresi'nin atfettiği Heyeti Temsiliye unvanıyla Mustafa Kemal Atatürk , Rauf Orbay ve Bekir Sami Kunduh , diğer tarafta ise Ali Rıza Paşa'nın kısa ömürlü Osmanlı hükümetini temsil etmek üzere Amasya'ya gelen Osmanlı Bahriye Nazırı ( daha sonra kendisi de sadrazam ) Hulusi Salih Paşa , Sivas Kongresi'nin hemen ardından Amasya Genelgesi'nin bulunduğu şehirde protokolü imzaladılar .

Protokol, o yıl Temsilciler Meclisi (Osmanlı parlamentosunun halk tarafından seçilen alt meclisi) için yeni seçimler yapılacağını ve Meclisin İstanbul dışında (o zamanlar Müttefikler tarafından işgal edilmişti ) toplanacağını, Sivas Kongresi'nin kararlarını geçirmeyi düşüneceğini ve yeni ülkeyi "Kürtlerin ve Türklerin yaşadığı topraklar" olarak tanımlayacağını kabul etti. Söz verdiği gibi İstanbul dışında toplanmasa da, yeni Meclis 12 Ocak 1920'de toplandı ve Sivas ve Erzurum Kongreleri'nde kabul edilen Misak-ı Millî'yi (Milli Misak) geçirdi ,ardından Müttefikler, yeni doğan Türk Milli Hareketi'ni bastırmak için onu dağıtmaya zorladı ve İstanbul'da sıkıyönetim ilan etti. 

Atatürk, Nutuk’ta Heyet-i Temsiliye adına Salih Paşa ile imzalanan “Amasya Protokolü” hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir .

"Beyler, hatırlarsınız ki, Amasya'da Bahriye Nazırı Salih Paşa ile görüşmeye karar verilmişti. Nazır Paşa ile hükümetin dış politikası, iç idare ve ordunun geleceği hakkında görüşme imkânı vardı. Bu amaçla, kolordu komutanlarının düşüncelerini ve görüşlerini önceden bilmenin çok yararlı olacağını düşünüyorum.

Atatürk, 14 Ekim 1919 tarihli şifreli telgrafında kolordu komutanlarının şu üç nokta hakkındaki görüşlerini istemiştir:

Salih Paşa 15 Ekim'de İstanbul'dan ayrıldı. Biz 16 Ekim'de Sivas'tan yola çıktık. 18 Ekim'de Amasya'ya vardık. Salih Paşa'ya ulusal örgütler tarafından uğrayacağı limanlarda görkemli karşılama törenleri yapması ve bizim adımıza "hoş geldiniz" demesi talimatı verilmişti. Biz de onu Amasya'da büyük gösterilerle karşıladık. 20 Ekim'de Amasya'da Salih Paşa ile başlayan görüşmelerimiz 22 Ekim'de sona erdi. Üç günlük müzakerelerin sonunda beş protokol hazırlandı, ikisi. Bu beş protokolden üçünü biz imzaladık, Salih Paşa'da kalanları Salih Paşa imzaladı, bizde kalanları da Salih Paşa imzaladı. İki protokol gizli sayıldı ve imzalanmadı.

İkinci protokol

Bu toplantıda, tarafların hilafet ve saltanat konusunda karşılıklı güvencelerinin ayrıntılarını gösteren bir ön görüşmeden sonra, 11 Eylül 1919 tarihli Sivas Kongresi bildirgesindeki maddelerin görüşülmesine geçildi:

Kürt bağımsızlığını gerçekleştirme bahanesiyle yapılan karışıklığın önlenmesi uygun görüldü. Arabistan ile Türkiye arasında bir tampon devlet oluşturmak amacıyla Kilikya'nın Türkiye'den ayrılmasının amaçlandığı belirtildi. Bu toprakların hiçbir şekilde taraflarca ayrılmasını kabul etmeyeceği ve Aydın ilinin Misak-ı Millî'nin bölünmez bir parçası olduğu genel olarak kabul edildi .