Vatandaşın cebi de eli de yanacak

Deniz Dalgıç

ANKARA- Avrupa ve Türkiye'yi zor bir kış bekliyor... Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım, dünyada yaşanan enerji krizine dikkat çekerek,  Avrupa ve Türkiye'nin zor bir kış geçireceğini belirtti. Yardım, "Rusya-Ukrayna Savaşı'ndan sonra fiyatlar çok yükseldi. Fiyatlara baktığımızda bu sene kış civarında bin 700- bin 800 dolar civarında fiyatlar gözüküyor" dedi. Yardım, doğal gaz fiyatlarına ilişkin olarak da "Ben özellikle sanayi ve elektrik santrallarında zamların olacağını tahmin ediyorum. Konut sektörüne sübvansiyon yapılıyor. Belki konutlarda da bir miktar daha fiyat artışı olabilir” diye konuştu.

Yardım, GAZETE DURUM'un doğal gaz fiyatlarına ilişkin sorularını şöyle yanıtladı:

Doğal gaz fiyatlarının seyrine ilişkin ne söylenebilir?

Dünya'daki enerji krizi yadsınamaz bir gerçek. Bu kriz olacaktı. Ukrayna-Rusya Savaşı bu krizi çabuklaştırdı. Neden böyle bir kriz olacaktı? Çünkü özellikle hidrokarbonlara, petrole ve doğal gaza başta upstream olmak üzere yatırımlar çok azalmıştı. Rafineri yatırımları da azalmıştı. Ve yeşil politikalar vardı. Ondan dolayı yatırımlarda kısıtlamalar vardı. Böyle bir kriz dünyada gelecekti. Ama Ukrayna-Rusya Savaşı bu krizi çabuklaştırdı. Geçen sene Covid'den hızlı çıkış dolayısıyla fiyatlarda bir artış oldu. Bu “Dünya böyle bir enerji krizine girecekti” dediğim şeyin bir göstergesi. Orada gözüktü. O zamanlar doğal gazın bin metreküpü bin 100 dolar civarındaydı.

Rusya-Ukrayna Savaşı fiyatların uçmasına yol açtı, öyle değil mi?

Evet, Rusya-Ukrayna Savaşı'ndan sonra fiyatlar çok yükseldi. Bu kış doğal gazın bin metreküpü bin 700- bin 800 dolar civarında oluşur. Çok yüksek fiyatlar... Bu fiyatların yanı sıra Rusya-Ukrayna Savaşı'ndan sonra dünya Rusya'ya ders vermek için bir ambargo uygulamaya başladı ama o ambargoyla fiyatlar daha da yükseldi ve böyle bir ders verilemediği anlaşılıyor. Aslında böyle bir ders verilmeyeceğini özellikle dış politikayla uğraşanların bilmesi lazım. Sonuçta fiyatlar çok arttı. Fiyatların artması şunu getirdi: Üretici ülkeler bundan çok karlı çıktılar, özellikle de sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) üreticisi ülkeler, dünyada LNG'nin pozisyonu çok güçlendi.

Bu savaş bittikten sonra piyasalar durulur mu?

O kadar çabuk durulacağı kanısında değilim. Tabii bu kadar yüksek ve yıkıcı fiyatlar olmaz ama yine de fiyatların bir süre yüksek seyredeceğini düşünüyorum. Petrol 90-100 dolar bandına geldi. Öyle devam ediyor. Çünkü petrol fiyatlarının bu kadar yüksek seyretmesi dünyada bir resesyona sebep olacak. Petrol fiyatları, üretici ve tüketici ülkeleri de yıkıcı biçimde etkileyeceğini ortaya koyan raporlardan sonra 140 dolarlardan 100 dolarlara geldi.

Türkiye'de fiyatlar nasıl olacak?

Şu an spot LNG tedariki yok. Uzun dönemli gaz alım kontratlarıyla devam ediyoruz ama EPİAŞ'a baktığımızda ortalama alım maliyetinin 750 dolarlar civarında seyrettiğini görüyoruz. Bu uzun dönemli kontratları dikkate aldığımızda yüksek bir fiyat. Demek ki BOTAŞ'ın uzun dönemli alım kontratları yüksek seyrediyor. Kışa geldiğimizde spot fiyatlar devreye gelecek. Bin 700-bin 800 dolarlık LNG'ler devreye girecek. Ben bu yüzden özellikle sanayi ve elektrik santrallarında zamların olacağını tahmin ediyorum. Konut sektörüne sübvansiyon yapılıyor. Belki konutlarda bir miktar daha fiyat artışı olabilir... Çünkü genellikle kış aylarında konuta fazla zam yapmak istemiyorlar. Ben hem sanayiye hem de elektrik üreten santrallara zam bekliyorum. Tabii bu alım fiyatları dolayısıyla bir de dolar kuru faktörü var. Dolar kurunun nasıl seyredeceğine ilişkin tahminde bulunmak benim ihtisas alanım değil ama okuduğumuz kadarıyla sonbaharda tekrar bir hareketlenme olabilir. Dolar kuru da bu fiyatlara etki eder. Türkiye'de doğal gaz fiyatlarına, özellikle sanayi ve elektrik santrallarında artış bekliyorum.

Gaz tüketimi ne durumda?

Türkiye'de elektrik tüketimine baktığımız zaman bir artış yok. Yılın ilk aylarında olmuştu ama ondan sonra bir tüketim artışı olmuyor. Ama konutlarda da çok yüksek faturalar geliyor. Birim hane halkında daha az doğal gaz tüketimi olacağını tahmin ediyorum. Konutlarda doğal gaz tüketimini etkileyen en önemli faktörlerden biri dış hava sıcaklığıdır. Kışı nasıl geçirdiğinize bağlıdır. Fakat aynı eş değer şartlarda mutlaka bir tasarruf olacağını düşünüyorum. Çünkü her ne kadar sübvansiyon da olsa fiyatlar çok arttı.

Sanayide gaz tüketimi ne durumda?

Sanayide gaz tüketiminde bir artış vardı. Dolar/Türk Lirası'ndan dolayı Türkiye ihracata da çalışıyor. Sanayide, tüketimde düşüş olmayabilir. Türkiye'de bu senenin ilk altı ayında, geçen seneye göre 730 milyon metreküplük daha fazla bir tüketim var. 

Bunu neye bağlıyorsunuz?

Konut tüketiminde artış devam ediyor. Yeni bölgelere doğal gaz götürülüyor. Fiyatlar artmasına rağmen artış devam ediyor. Doğal gaza olan talep devam ediyor. Tabii fiyatlar çok arttığı için insanlar tasarruf yapıyorlar. Yapmıyor değiller.  Hepimiz aslında daha önceki senelere göre fakirleştik. İşin aslı bu. Ama tasarruf yapıyoruz. Sübvansiyonlar da var ama ona rağmen konut sektöründeki tüketim artıyor. Artacak da zaten. 

Türkiye doğal gazın parasını ödemekte zorlanır mı?

Zorlanmaz. Zorlanmaması gerekir. Türkiye büyük devlet, zorlanmaması lazım. Geçenlerde İstanbul Ticaret Odası Başkanı, “Parasını bulsak bile gaz bulamayabiliriz” dedi. Geçen sene ben bunu ifade etmiştim. Piyasa çok sıkı olabilir. Çin var, Uzak Doğu tekrar alımlara başladı. Orada sert bir kış geçerse fiyatlar çok daha yükseğe gider. Türkiye'nin uzun dönemli kontratları var. Türkiye, kışın Rusya'dan kontratların dışında da fazla doğal gaz alıyor. Zorlanmaması lazım. Çünkü herkes bununla ilgili görev yapıyor. Kamuda hizmet görenlerin görevi budur. Böyle bir şeyin olamamasına çalışmalılar.

Türkiye bu yıl doğal gazsız kalır mı?

Bağlantıların şimdiden yapılması lazım. Kışın planlamalarının, programlarının yapılması lazım. Bu kış, İran kesintisinden dolayı bir sıkıntı yaşandığını biliyoruz. O bence bir talep kriziydi. Talebin hesaplanmasında biraz farklı davranıldı. Yeraltı depolarını doldurmamız lazım. Şu anda Avrupa'da yer altı depoları yüzde 60 oranında dolmuş durumda. Türkiye'de de yüzde 63. Silivri yüzde 63, Tuz Gölü'nün de yüzde 52'si dolu. Bunun 1 Kasım itibarıyla yüzde 90'lara kadar doldurulması lazım. LNG kışlık alım programlarının şimdiden sonuçlandırılması lazım. Fiyatlar düşecek diye beklememek lazım. Fiyatlar düşmez. 

Savaş biterse fiyatlar kontrol edilebilir mi?

Kesinlikle kontrol edilebilir. Fiyatlar pat diye düşmez. Fiyatlar, 600-700 dolarlık seviyelere gelir. Bu da bin 700-bin 800 dolarlık fiyatlardan çok daha iyidir. Türkiye'nin uzun dönemli kontratlarındaki fiyatlar petrol fiyatlarına bağlı. Onlar çok daha makul fiyatlar ama maalesef onların miktarı bu sene geçen seneye göre çok daha az.

Avrupa'daki gaz krizi büyüyecek mi?

Avrupalılar hazırlık yapıyor. Özellikle Almanya... “Gazımız sıfır olursa ne yaparız?” diye hazırlık yapıyorlar. İkinci seviyeye geçtiler. “Kışın ne yapabiliriz?” diye çalışmalar yapıyorlar. Avrupa'daki gaz krizine bakılırsa bu sene kış çok zor geçecek. Ukrayna- Rusya Savaşı devam ederse önümüzdeki kış bazı sıkıntılar yaşanabilir. Çünkü şu anda yanılmıyorsam 10 tane FSRU enerji tesisi projelendiriliyor. Avrupa bir tanesini bu kış için devreye almaya çalışıyor. İtalya da öyle... Aslında Avrupa'da en kırılgan ülkelerden biri... Tabii İtalya'nın avantajı farklı yerlerden geliyor olması. İtalya Başbakanı geçenlerde Türkiye'ye geldi. İtalya'nın aldığı boru gazının bir kısmı Türkiye üzerinden gidiyor. Türkiye, İtalya üzerinden stratejik bir ülke konumuna geldi. Avrupa bu sene kışı çok sancılı geçirecek. Öyle gözüküyor. Avrupa'da yeşiller de iktidarda. Hep beraber göreceğiz.

Özetle, Avrupa'da zor bir kış geçirecek, biz de zor bir kış geçireceğiz. Hükümetler bu kadar yüksek sübvansiyonlara ne kadar dayanabilecek? Buna Avrupa da dahil, Türkiye de dahil. Çünkü Avrupa da sübvansiyonlara başladı. Türkiye zaten bir süreden bu yana yapıyor. Avrupa sürekli “Sübvansiyonları kaldırın” diye telkinde bulunuyor. Ama kendileri başladılar sübvansiyonlara. İkincisi, bazı şirketleri kamulaştırmaya başladılar. İki örnek oldu; biri Fransa'da diğeri Almanya'da. “Bu işi kamu bıraksın, özele verelim” diyorlardı. Şimdi, “Bütün doğal gaz piyasası başa mı dönüyor?” diye düşünmeden edemiyor insan. Demek ki bu işlerde sloganların peşinden gitmemek lazımmış. Daha akılcı davranmak gerekiyormuş.