Ekonomist Zelyut "efektif krizi"ne dikkat çekti: "Dolar karaborsaya düşecek"

İlknur Yağumli

ANKARA- Ekonomist Evren Devrim Zelyut, Türkiye ekonomisinde uzun süredir dolar kıtlığı yaşandığını, bu kıtlığın son aşamasının "efektif krizi" olduğunu söyledi. Zelyut, doların kıtlaşmasının karaborsaya neden olacağını belirterek, "Dolar da bir finansal kıymet. Kıtlaştığı zaman ne oluyor? Karaborsaya iniyor. Dolar karaborsaya düşecek" diye konuştu.

Ekonomist Zelyut, dolar kurundaki artışın piyasalarda yaratabileceği riskleri GAZETE DURUM'a şöyle değerlendirdi:

Ekonomide efektif tartışması gündeme geliyor. Efektif nedir ne anlama geliyor?

Efektifin ne olduğunu anlamak için dönüp Arjantin ve Rusya'ya bakmak lazım. Her iki ülkede de resmi makamlarca ilan edilen kurlar var. Rublenin dolarla ve Arjantin para biriminin dolarla olan değerini gösteren rakamlar var. Ama bu rakamlarla piyasada alınıp satılan doların arasında çok büyük farklar var. Piyasada alınıp satılan dolar fiziki yani banknot ve madeni para dediğimiz hemen kullanıma hazır halde bulunan dolarlar ki biz bunları efektif olarak adlandırıyoruz. Dolayısıyla orada da tabelayla yani resmi makamların ilan ettiği ile piyasanın belirlediği rakamlar arasında ciddi farkların olması Türkiye için de aslında bir sinyal.

Kur krizi vardı şimdi efektif krizi mi var?

Dolar/TL'nin belirlenmesi konusunda Türkiye, Rusya ve Arjantin olma yolunda. O yüzden bunun nedeni nedir diye düşündüğümüzde de, karşımıza dolar kıtlığı çıkıyor. Yani doları sadece kaydi olarak bankadan bankaya tuşlarla rakamlarla kaydırmanız yetmiyor, siz onu lira verip alıyorsunuz belki ama fiziki olarak alıyor musunuz? Cebinize koyuyor musunuz? Dolayısıyla ekonomiye güvenin oldukça sarsıldığı, cari açığın arttığı, dış dünyayla bağların koptuğu ülkelerin bir şekilde dolara ya da euroya erişimi azaldığı için burada kendi içlerinde bir kıtlık görülür. Biz zaten dolar kıtlığını uzun süredir yaşıyoruz ki buna istinaden kurlar yukarı gidiyor. Bu kıtlığın son aşaması efektif krizidir. Yani piyasada çifte fiyatın oluşmasıdır. Fiziki olarak erişim ne kadar azalırsa bunun piyasa fiyatı daha çok yukarı gider. Resmi otoriteler, fiyatları daima daha küçük göstermeye çalışır. Daha makul göstermeye çalışır. Bir benzerini de işte kurlarda önümüzdeki haftalarda, aylarda yaşayabiliriz.

Efektif krizi yaşanıyor denilebilir mi?

Buna an itibarıyla efektif krizi denmez ama o yoldayız. Devletin, paranın değerini yönlendirme yeteneğini kaybettiğini görüyoruz yavaş yavaş. Nereden anlıyoruz? 18'e yaklaşan kur bunun bir delili olarak karşımızda duruyor. Merkez Bankası Başkanı, hala enflasyonda artan enerji maliyetleri ve tedarik zincirindeki kırılmalar gibi 4-5 ay önce Merkez Bankası'nın bir uzmanının yazdığı klişe laflarla kamuoyunun karşısına geçip enflasyon hedefi anlatıyor.

Dolayısıyla onlarda o yetenek artık kalmadı. Yani bir şeyleri görüp düzeltme gibi... Artık bir silahları yok. O liyakate sahip personel, o politika, irade yok. Tamamen anlık, günlük politikalarla durumu idare etmeye çalışıyorlar. Sırtlarını Kur Korumalı Mevduata (KKM) dayamışlar. Orada işte KKM'nin büyük bir faiz maliyeti ile kuru tutması için umutla dua ediyorlar. 

Bu kriz ortamı kuru nasıl etkiler?

Karaborsayla efektif krizi aslında eşit, yani karaborsa kuru denilen resmi otoritelerin belirlediği ya da resmi otoritelerce açıklanan kuru dikkate almayarak piyasanın belirlediği kurdur. Aynı 70'lerde yaşadığımız gibi... Tütünün fiyatı belli ama karaborsada farklı. İlgili mal ya da kıymet, kıtlaştığı zaman karaborsaya iniyor. Dolar da öyle. Dolar da bir finansal kıymet. Kıtlaştığı zaman ne oluyor? Karaborsaya iniyor. Yavaş yavaş karaborsa yolunda. Bu kafayla gidilirse dolar karaborsaya düşecek. Hala enflasyonun çözümü için yapısal sorunların çözümüne düşünen bir merkez bankasının olmaması, dış dünyayı suçlayan bir merkez bankasının olması. Sürekli hedeflerini anormal şekilde artırıp ondan sonra da tutturamayan bir merkez bankasının olması. Siyasilerin güdümünde bir merkez bankasının olması. Faizi sabit tutup, para arzını artırıp iktidara şirin gözüken bir merkez bankası ile enflasyon düşmeyeceği için lira değer kaybedecek ve dolar karaborsaya düşecek, mekanizma bu kadar basit.