Avrupa'nın enerji krizi önce vatandaşı sonra sanayiyi vuracak...

İlknur Yağumli

ANKARA- Paris'te Akdeniz Ülkeleri Enerji Şirketleri Birliği'nde (OME) Petrol ve Gaz Direktörü olarak görev yapan Doç. Dr. Sohbet Karbuz, Rusya ve Avrupa Birliği arasındaki doğal gaz krizine dikkat çekerek, "Putin'in amacı Avrupa'nın gaz depolarını mümkün olduğu kadar doldurmamasını sağlamak" dedi. Türkiye'nin bu krizden ciddi biçimde etkileneceğine işaret eden Karbuz, vatandaşın çok yüksek gaz fiyatlarıyla karşı karşıya kalacağını vurguladı. Karbuz, "Daha doğrusu sadece vatandaş kalmayacak. Sanayinin kullandığı doğal gazın fiyatına ciddi miktarda artış yapılması lazım. Bu sübvansiyonu nihayetinde yine vatandaşlar ödüyor" diye konuştu.

Doç. Dr. Karbuz, GAZETE DURUM'a Avrupa'nın enerji krizinde geldiği son noktayı şöyle değerlendirdi:

Rusya ve Avrupa Birliği (AB) arasındaki gaz krizinde son durum nedir? AB'nin bu krizi yönetebileceğini düşünüyor musunuz?

Krizi yönetmek için ellerinden geleni yapıyorlar. Gazın daha da kesileceğine artık inandılar çünkü... Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in amacı Avrupa'nın gaz depolarını mümkün olduğu kadar doldurmamasını sağlamak. Kuzey Akım 1'de, boş sebeplerden dolayı gaz akımı kesilmedi. Tribünlerin bakımını Kanadalı şirket yapıyor. Oraya gidip geri gelmesinin gerektiği söylendi. Bu nedenle olay uzadı. Bir tribünü güç bela getirdiler ama ortada beş tane daha tribün var. Onlarda da aynı problem çıkarsa ne olacak? Bu iş uzayacak, şu anda Kuzey Akım 1 hattı yüzde 20 kapasite ile çalışıyor. Eğer Avrupa'ya LNG cephesinde bir kısıntı söz konusu olursa o zaman Avrupalıların yapacak hiçbir şeyi kalmıyor.

Yüzde 15 doğal gaz tüketimini azaltma uygulaması hayata geçirilebilecek mi? 

Onu yapmaya çalışacaklar ama bu bağlayıcı bir şey değil. Sadece alarm seviyesine geldiği zaman bazı sanayi kollarına mecburi tutacaklar. Ama ortada  mevzuatta o kadar çok açık delik var ki... Durum böyle olunca ne yapacaklar? Kömüre yüklenecekler. Çünkü başka çare yok ve baktığınız zaman olayı iki açıdan düşünmek lazım. Bir tanesi bu kış ne olacak? Şu ana kadar olan göstergeler pek iyi gözükmüyor. Şu anda Avrupa'nın yatıp kalkıp Asya'nın fazla LNG çekmemesine dua etmesi gerekiyor. Bunun tabii ki iki nedeni var. Bir tanesi fiyatların çok yüksek olması ikincisi Çin. Çünkü Çin LNG ithalatı yapıyor. Bu, çok ciddi oranda azaldı. Fiyatların pahalılığından dolayı Hindistan'ın bile LNG ithalatı yüzde 11 azaldı. Japonya alımına devam ediyor çünkü stoklarını doldurma derdinde.

Avrupa Birliği'nin "doğal gaz tüketimimizi kısarız, tasarruf yaparız" yaklaşımı bu krizi çözebilecek bir tedbir mi?

Asya'daki en büyük alıcılara baktığım zaman Japonya ve Kore kış aylarına yetersiz stokla girmemek için uğraşıyor. Bu aşamada yavaş yavaş dolduruyorlar. Çin ne yapıyor? İhtiyaç fazlası LNG'yi Avrupa'ya satıyor, olay bu. Ama bu kışın LNG ihtiyaçları arttığı zaman LNG fiyatları uçacak, hem de Avrupa piyasasından Asya piyasasına kayacak. Avrupa'nın, "Doğal gaz tüketimimizi kısarız, tasarruf yaparız" demesi olacak iş değil. Olayın biraz daha orta vadesine bakmak lazım. Avrupa Birliği beş sene içerisinde "Rusya'dan aldığımız gazı tamamen keseceğiz, Rusya'ya olan bağımlılığımızı tamamen azaltacağız" demişti. Ama bunun için bir sürü şey açıklandı. Ama o açıkladığı kararları yerine getirebileceğini ben tahmin etmiyorum. Hem yokluktan hem de fiyatların aşırı pahalılığından dolayı Avrupa ekonomisi çok kötü sarsılacak ve Avrupa'da birçok hükümeti değiştireceğini söylemek fazla abes kaçmaz.

Kış aylarında krizin daha da derinleşeceğini öngörüyorsunuz. Özellikle kasım ayından sonra doğal gaz fiyatlarını etkileyeceğini söyleyebilir misiniz?

Yani şu anda piyasadaki herkesin beklentisi o. Bu beklentiyi tek bir şey yumuşatabilir. Asya'da kapanmaların özellikle Çin'de kapanmaların devam etmesi tam açılmaya girmemesi Asya'da çok sert bir kış yaşanmaması. Tek kurtuluş yolu bu. Bunun haricinde LNG piyasası özellikle arzda beklenmedik bir daralma olmaması.

BOTAŞ LNG alımları için Deutsche Bank'tan Hazine garantili 925 milyon euroluk kredi sağladı. Bu kredi Türkiye'nin gaz krizi yaşayacağının habercisi mi? Vatandaş çok yüksek gaz fiyatlarıyla karşı karşıya kalacak mı?

Mecburen kalacak. Daha doğrusu sadece vatandaş kalmayacak. Çünkü Sayın Cumhurbaşkanı bir açıklama yaptı, "Doğal gazı yüzde 80 sübvanse ediyoruz" dedi. Bunun da bir cep yükü var. Gazda, yüzde 80 sübvansiyonun devam ettiğini düşünün. Bütçeye yükü çok daha artacaktır. Herkesin beklentisi LNG fiyatlarının bu kış daha yukarı çıkması. Ne olacak? Eğer biz İran'dan geçen sene olduğu gibi gaz kesintisi yaşamazsak ve bir şekilde talebi dengede tutabilirsek ki işin tuhaf tarafı Türkiye'de insanlar şikayet ediyor ama benzinde olduğu gibi doğal gazda da talep artıyor. Ve hükümet göründüğü kadarıyla gaza aşırı bir fiyat artışı yapmak istemiyor. Sanayinin kullandığı doğal gaza ciddi miktarda fiyat artış yapılması lazım. Bu sübvansiyonu nihayetinde yine vatandaşlar ödüyor. BOTAŞ, o krediyi devlette para olmadığı için aldı. Niye kimse gidip dışardan 10 tane LNG kargosu almak için para alsın. Ne olacak? LNG'ye ihtiyacımız artarsa daha fazla almak isterse tekrar gidip başka yere mi avuç açacağız? Dolayısıyla talebi törpülemek lazım.

Talep nasıl törpülenir?

Fiyatları artırırsınız. Politikacıların işine gelmeyebilir ama özellikle sanayi tarafında izlenen politikanın değiştirilmesi gerekir. Çünkü bir tarafta ihracatla övünüyoruz öteki tarafta sanayicilerin kullandığı doğal gazı vatandaş sübvanse ediyor. Ucuz elektrik, ucuz iş gücü, Türk lirasının değerinin yerlerde olması ihracatı patlatır. Biraz da sanayicinin buna katlanması lazım. Rekabetse amaç, enerjiyi vatandaş sübvanse etmemeli. Hem Avrupa'da hem Türkiye'de pahalı. Rakamlar ortada. Bunu kimseyi kötülemek anlamında söylemiyoruz ama gerçekler ortada piyasa böyle. 

Türkiye gaz tedarikinde sorun yaşar mı?

Rusya'nın Türkiye'ye gazı keseceğini sanmıyorum. İlişkiler o anlamda Avrupa gibi değil. Tek bir soru işareti olabilir, o da İran. İran, ocak ayında olduğu gibi vanayı kapatır mı? Onu da muhtemelen yapmayacaktır. Çünkü İran'la gaz alım satımına ilişkin kontratımızın süresi yaklaşıyor. Şurada kaldı birkaç sene. Bir de İran'ın Türkmenistan'la yaptığı bir swap anlaşma var belki o rahatlatır bu kış elini. Türkiye'nin, eğer bir daha gazda kısıntı yaparsa İran'a çok sert çıkması lazım. Diğer taraftan talebin ne olacağını bilmiyoruz. Talep artmaya devam ederse ekstradan LNG getirmeniz mecbur olur. Türkiye'nin yapacağı başka şey yok. Mevcut doğal gaz boruları zaten tam kapasite çalışıyor durumda olacak. Aradaki farkı neyle kapatacaksınız? LNG'yle kapatacaksınız. LNG'yi neyle kapatacaksınız? Spot piyasalar. Avrupa veya Asya'yla rekabet etmeniz gerekir. Parasını vereceksin daha fazla ki daha cazip görecekler. O yüzden size getirecekler. Yoksa para neredeyse oraya gider LNG kargosu. Bunun çıkarı yok.

Avrupalı politikaların beceriksizliğini gelişmekte olan ülkeler çekiyor. Biz de çekiyoruz ama başka sorunlar da var.  Türkiye'deki arama-üretime ne kadar önem verilmesi gerektiğinin bir kez daha altını çizmiş oluyor, Avrupa piyasasındaki durum. Avrupa'daki politikacıların saçmaladığı şey şu: İklim krizi bahanesiyle arama üretime yapılan yatırımları azalttılar arama üretime hatta ambargo koydular. Yasakladılar. Ondan sonra kaya gazı aramalarını tamamen durdurdular. Avrupa Birliği'nin iklim politikaları çökmeye mecbur kalacak. Bunun etkisini COP'ta göreceğiz. Mısır'da yapılacak olan zirvede. İklim diyorlardı... İklim anlaşmalarını ilk delen Avrupa Birliği oldu. Ne yüzle gidip orada iklimden bahsedecekler. En merak edilen soru da bu.