Ekim 2022 Bütçe Gerçekleşmeleri-Güneşli Günlerin Sonu

Geçtiğimiz hafta Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2022 Ekim ayına ilişkin merkezi yönetim bütçesi istatistiklerini yayımladı. İstatistiklere göre, son aylarda başlayan bütçe performansındaki kötüleşme ekimde de devam etti ve daha da belirginleşti. Bütçe istatistiklerine göre, Ekim ayında bütçe giderleri 307,4 milyar TL, bütçe gelirleri ise 224,2 milyar TL oldu. Böylece Ekim 2022’de merkezi hükümet bütçe açığı 83,3 milyar TL’ye ulaştı ve geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 378 artmış oldu. Ayrıca geçen seneki 3,1 milyar TL’lik faiz dışı açık da 22,1 milyar TL’ye yükseldi.

Bütçe açığının neredeyse 4 kat artışında, bütçe giderlerindeki artış yüzde 134’e ulaşırken bütçe gelirlerindeki artışın yüzde 96’da kalması etkili oldu. Dolayısıyla enflasyon faktörü dikkate alındığında gelirlerde yeteri kadar artış sağlanamazken giderlerde çok yüksek denebilecek bir artış görüldü. Bütçe gider kalemleri içerisinde özellikle cari transferlerdeki artış dikkat çekmekte olup, cari transferler bir önceki yıl aynı dönemine göre yüzde 136 artarak 103 milyar TL’ye ulaştı. Bu kalem içerisinde yer alan Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Korunmasına İlişkin Giderler kalemi Ekim’de 6,7 milyar TL oldu ve sene başından bu yana 91,6 milyar TL’ye yükseldi. Borç verme kalemi Ekim’de 12,8 milyar TL, Ocak-Ekim döneminde ise 188 milyar TL olarak gerçekleşti. Bu tutarın 6,5 milyar TL'si BOTAŞ'a verilmiş olup, yılın ilk on ayında BOTAŞ’a aktarılan tutar 120 milyar TL’yi geçti.

Artışı çok yüksek olan bir gider kalemi de faiz giderleridir. Faiz giderleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 327 artış sergiledi.

Bütçe gelir kalemlerinin en önemlisi olan vergi gelirleri Ekim 2022’de 181,8 milyar TL’ye yükselerek, önceki yıl aynı dönemine göre yüzde 89,2 arttı. Geçen yılın aynı dönemine göre Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) yüzde 155 ile en fazla artışı göstermiştir. Buna karşın örneğin Dahilde Alınan KDV artışı sadece yüzde 39’da, gelir vergisindeki artış oranı %64’te kaldı. Hatta kurumlar vergisi geliri geçen yılın rakamına ulaşmayıp yaklaşık yüzde 33 gerisinde kaldı. ÖTV geliri 42,3 milyar TL, Katma Değer Vergisi (KDV) geliri ise 70,6 milyar TL olarak gerçekleşmiş olup, KDV ve ÖTV gelirleri, toplam vergi gelirlerinin yüzde 62,1’ini oluşturmuştur. Bu rakam vergi sistemindeki bozukluğu bir kez daha gözler önüne sermektedir. 

Sonuçta, Ekim ayında merkezi yönetim bütçe açığı 83,3 milyar TL seviyesinde gerçekleşerek 2021 aynı dönemine göre belirgin oranda artmıştır. Böylece 10 aylık performansa bakıldığında yılın ilk dokuz ayında 45,5 milyar TL olan açık, onuncu ayda 128,8 milyar TL’ye ulaşmıştır. Faiz dışı denge ise Ekim’de 22,1 milyar TL açık vermiş ve Ocak-Ekim döneminde faiz dışı fazla 139,5 milyar TL’ye gerilemiştir.

Gelecek açısından bu gerçekleşmeleri değerlendirecek olursak öncelikle yılın ilk yarısında özellikle enflasyon ve sağlanan büyümeye bağlı vergi gelirlerinin hızla artması ve giderlerdeki artışın göreli olarak daha sınırlı kalması sayesinde bütçe performansı olumlu seyrettiyse de yılın ikinci yarısından itibaren faiz-dışı harcama artışındaki hızlanma ve vergi gelirlerindeki önceki aylara göre yaşanan kötüleşme nedeniyle bütçe performansında önemli bir bozulma gerçekleşmiştir. Yılın geri kalanında da hem faiz giderleri hem de faiz dışı giderlerde önemli bir artış gözlenebileceği söylenebilir.

Bütçe açığı halen kabul edilebilir seviyede görünse bile, özellikle faiz-dışı harcamalardaki yükselişin önümüzdeki dönemde artan bir hızda devam etmesi beklenmektedir. Nitekim Eylül ayında açıklanan orta vadeli programda 2022 yılı bütçe açığı projeksiyonu 461 milyar TL olarak öngörülmektedir. Bu rakama göre de yılın kalanında çok yüksek bir bütçe açığı gerçekleşeceği görülmektedir. Bu çerçevede yılın ilk yarısındaki performansın daha iyi olması ve sağlanan büyümeye bağlı olarak bütçe açığının GSYH’ye oranının %3’ün biraz üzerinde gerçekleşeceği görülmekle birlikte, 2023 yılında hem büyümenin daha düşük olması hem de seçim yılı olması nedeniyle artacak faiz dışı harcamalar vb. unsurlar nedeniyle %4'ün üzerine yükselmesi büyük olasılıktır.

Ayrıca enerji fiyatlarının izleyeceği seyir ve KKM’ye yönelik transferler de bu taraftaki ana belirleyiciler arasında bulunmaya devam edecektir. Diğer taraftan, iktisadi faaliyetteki mevcut ivme kaybını göz önüne aldığımızda vergi gelirlerindeki artışın sürdürülebilirliğine ilişkin önemli belirsizlikler bulunmaktadır. Alım gücündeki düşüşün iç talebi baskıladığı ve küresel çapta izlenmeye başlanan sıkı para politikasının da dış talebi sınırlayacağı görülmektedir. Dolayısıyla iktisadi faaliyetlerdeki yavaşlama bütçenin gelir tarafını daha fazla olumsuz etkileyecek bir görünüm sergilemektedir.

Sonuç olarak son aylarda görülmeye başlayan bütçedeki bozulma, Ekim ayında iyice gün yüzüne çıkmıştır. Bu bütçe gerçekleri yılın son iki ayında daha da belirginleşecek olup, bütçe performansının özellikle harcama tarafındaki seçime bağlı uygulamalar nedeniyle 2023’te daha da kötüleşmesi yüksek olasılıktır.