"Dişinizin kovuğunu bile doldurmaz"

Benzin, motorin, petrol gibi ürün fiyatları petrolden çok daha hızlı arttı. BOTAŞ'ın doğal gaz alım fiyatları, petrolden çok daha hızlı artıyor. Benim tahminim 1 Temmuz (üçüncü çeyrek) ve 1 Ekim'de (dördüncü çeyrek) BOTAŞ'ın uzun dönemli anlaşmalarla boru hatlarından ithal ettiği gazın fiyatı dolar bazında yüzde 15-20 artacak. Bunun üzerine bir de spot ihtiyacı var. BOTAŞ, spot piyasadan da sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) alıyor. Şu anda yaz dönemi olduğu için LNG ithalatı azaldı. Ama kış döneminde kışı geçirebilmek için LNG ithal etmek zorunda, yoksa şehirlerin gaz arzında sıkıntı yaşanır. Şu anda Hollanda TTF'de Avrupa'daki gaz fiyatı 90 eurolar civarında, bunu bin metre küpe çevirdiğinizde bin dolar civarında oluyor. Bu kışa doğru yine artacak. Bu da doğal gaza yeni zam anlamına geliyor. Bu kış çok zor geçecek.

Kuzey Irak’ta sahaların çok büyük çoğunluğu petrollü sahalar. Yani sadece gaz sahası değil petrolle çıkıyor. Kuzey Irak, bir miktar kendi gazını üretiyor ama kendine yetmiyor. Şu an toplam 12 üniteli gaz santralları var. Bunun 10 tanesinin gazını kendi gazıyla sağlıyor. İki sahayı Genel Energy satın aldı. Genel Energy o sahaları geliştirmeye çalışıyordu. Onlar da yine petrollü sahalar ve oradan üretilecek gaz da Türkiye’ye ihraç edilecekti. Fakat 2017'deki referandumdan sonra Türkiye tümüyle kapıları kapadı, Kuzey Irak’ta yapılan bağımsızlık referandumundan sonra. Ondan sonra da projede bir ilerleme kaydedilemedi. Genel Energy bir dönem şöyle çalıştı: “Üretim paylaşma anlaşmasında gazla petrolü ayıralım ben petrolü üreteyim gazla ortam olgunlaştığında geliştiğinde gazı da üretmeye devam ederim." Bunu da Kürtler kabul etmedi. Kuzey Irak, Erbil kabul etmedi. O çerçevede Genel Energy yaptığı masrafların üzerine bir bardak su içmek durumunda kaldı, 1 milyar dolara yakın orada bir masrafı var.

Ortada bir mücbir sebep, borç majör durumu var, bölgedeki projelerin gelişmesine yönelik. O iki saha için bu durum söz konusu. Diğer küçük sahalar var ama o sahalar geliştirilirse de Türkiye'nin ihtiyacına imkan sağlayacağını ben çok düşünmüyorum. Türkiye sınıra kadar kendi boru hattını inşa etti. 85-90 kilometrelik bir kısımdı. Oradan aşağıdan bu boru hattına 182-200 kilometrelik bir boru hattıyla gaz arzı sağlanabilir ama buradaki kilit nokta iletim boru hattı değil. Buradaki kilit nokta Upstream’de arama-üretimde yapılacak yatırım. Çünkü Kuzey Irak’taki gaz da jargon ekşi gaz dediğimiz kükürtü yüksek gaz. Kükürt biraz başa beladır. Gazı kükürtten arındırmak için ilave sermaye yoğun yatırım gerekir. Hadi onu da yaptınız diyelim, ortaya çıkan kükürtün de bir değeri var aslında piyasası var. Mesela Akdeniz'deki kükürt fiyatını Cezayir belirler. Gübre fabrikalarında hammaddedir, ama o kükürtün gübre fabrikasına ulaşması için lojistiğinin kurulması gerekir.

Mesela ben Genel Energy'de bu projenin başındayken kamyonlarla 350-400 kamyon ilave trafik gerekiyordu. Türkiye üzerinden Mersin ya da İskenderun Limanı’na indirme için alt yapı uygun değil. Yani 350-400 TIR'ın nakliyesinin imkanı yok. Buna münhasır bir tren hattı yapılması gerekir. Bu da ayrı bir proje, ayrı bir yatırım. Tüm bunları değerlendirdiğimizde teknik olarak ben kısa ve orta vadede çok olası görmüyorum. Bir de dış politika hukuki durumu var. O da şu, bizim Irak Türkiye Petrol Boru Hattı'nı Türkiye 2013'te oradaki atıl kapasiteye açtı. Kürtlerin kullanımına açtı.

Bağdat'ın kendi anayasasında ve petrol kanununda şu yazar: Irak’ın bütün hidrokarbon kaynaklarının ihracatı Bağdat'ın kontrolündedir, Bağdat’ın kamu şirketi olan Irak Petrol Pazarlama Şirketi (SOMO) yapar. Sadece yüzde 17’lik payı yine anayasaya göre Kürt yönetimine vermesi gerekiyor. Bağdat yüzde 17'yi vermedi, Kürtler kendi petrollerini ihraç etti. Şimdi SOMO diyor ki: "Benim petrolüm benden izinsiz ihraç edildi. Ben bu işten zarardayım." Bu konu tahkime taşındı. Kimisine göre 26 milyar, kimisine göre 29 milyar dolar bir tazminat söz konusu. Onu da işte faize göre hesaplıyorlar. Bu kadar miktarı Türkiye'den talep ediyorlar.

Tahkim çok uzun süredir devam ediyordu. Önce Bağdat’ın hakemi vefat etti. Onun yerine yeni bir hakem atandı. Sonra BOTAŞ’ın hakemi pandemi döneminde COVID’den vefat etti. Ona da yeni bir hakem atandı. Şu anda aslında karar verilmiş durumda ama açıklamıyorlar. Çünkü açıklarlarsa ortalık karışacak. Çarşı karışacak. Çünkü rakam çok büyük. Türkiye de BOTAŞ da şuna güveniyor, Kürtlerle yaptığı anlaşmada buradan herhangi bir hukuki yaptırım gelirse ben bunu sana rücu ederim şeklinde bir madde konuldu. Şimdi bu rakamı Kürtlere rücu etse, Erbil’e rücu etse Erbil’in bunu ödeme gücü yok. Etmese Türkiye'nin ekonomisi belli. 

Bugün siz parayı sağladınız, bir babayiğit çıktı 8-10 milyar doları verdi, "Harcayacağım" dedi minimum 3 yıl gerekiyor. Çünkü proses tesisi orada imalatın yapılması kolay değil, belki sembolik olarak küçük hazır proses tesisleri var ama bunlar işte kamyonlarla taşınıyor. Sembolik olur. Oradan bir kuyudan petrolle birlikte gaz ürettiniz. İki yüz milyon metreküp... Dersiniz ki Kuzey Irak'tan gaz geliyor ama dişinizin kovuğunu bile doldurmaz. Türkiye 2021 yılında 61 milyar metreküp gaz tüketti.