CHP'de kurultaylar tarihi

Helin Aygün

ANKARA- Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde 100 yıl önce “Halk Fırkası” adıyla kurulan Cumhuriyet Halk Partisi, 38. Olağan Kurultayı'nı gerçekleştiriyor. “İkinci Yüzyılda Demokrasi ve Birlik Kurultayı” sloganıyla düzenlenen kurultayda, 1.368 kurultay delegesi CHP'nin yeni genel başkanını seçecek.   

KURULTAYLAR PARTİSİ

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk siyasi partisi olan CHP'de, partinin en yüksek karar organı olan kurultaylara ayrı bir önem veriliyor.

CHP'de bugüne kadar 37 olağan ve 19 olağanüstü kurultay gerçekleştirildi. Çoğu zaman çekişmeli seçimlerin yaşandığı kurultaylar, CHP'de parti içi demokrasinin hayata geçtiği en önemli platform oldu.

İLK KURULTAY "SİVAS KONGRESİ"

Kurtuluş Savaşı’nın mihenk taşlarından 1919 tarihli “Sivas Kongresi”, CHP’nin ilk kurultayı olarak kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanından sonra, 1927'de düzenlenen CHP’nin ikinci kurultayı, hem parti hem de Türk halkı için tarihi bir öneme sahip. Bu kurultayda büyük önder Atatürk, "Büyük Nutuk"u okudu. Kurultayda ayrıca “Cumhuriyetçilik”, “Halkçılık”, “Milliyetçilik” ve “Laiklik” CHP’nin dört temel ilkesi olarak benimsendi. Mustafa Kemal, partinin “değişmez genel başkanı” olarak seçildi. 

ALTI OK TAMAMLANDI

1931'de yapılan üçüncü olağan kurultayda, CHP'nin ilkelerine "Devletçilik ve Devrimcilik" de eklendi. Böylece CHP'nin amblemi olan “Altı Ok” tamamlandı. 

CHP'nin 1935 yılındaki dördüncü olağan kurultayı, Atatürk'ün katıldığı son kurultay oldu. Bu kurultayda altı ilke, “Kemalizm” olarak tanımlandı.

Mustafa Kemal'in vefatı üzerine partinin ilk olağanüstü kurultayı 26 Aralık 1938 yılında gerçekleştirildi. Bu kurultayda, Atatürk'ün silah arkadaşı İsmet İnönü, CHP Genel Başkanı seçildi.

CHP’nin 1939 yılında yapılan bir diğer kurultayında, parti tüzüğünde değişikliklere gidildi. Yeni tüzükle birlikte, “başbakanın aynı zamanda parti genel başkanı olması” uygulamasına son verildi. 

ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİLDİ

Tek parti dönemi boyunca dört yılda bir toplanan CHP kurultayları, çok partili yaşama geçildikten sonra daha sık yapılmaya başlandı.

CHP'nin 1946 yılındaki 2. Olağanüstü Kurultayı'nda, parti Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, çok partili yaşama geçileceğini müjdeledi. Kurultayda, genel başkanın 4 yıl süre için parti milletvekilleri arasından seçilmesi ilkesi getirildi. 

1950'deki genel seçimler sonucu partinin iktidardan düşmesinin yol açtığı gelişmeler ışığında 8. Olağan Kurultay düzenlendi. Kurultayda, “genel başkan vekilliği” kaldırıldı.

Hemen ertesi yıl, istifalar ve parti içi tartışmaların başladığı dönemde yapılan 9. Kurultay'da parti tüzüğüne, "Atatürk CHP'nin ebedi şefidir" şeklinde bir madde eklendi. 

1957 seçimlerinden 2 yıl sonra, 1959 yılındaki 14. Kurultay'da, parti politikalarında önemli değişimler yaşandı. Parti Meclisi ve Merkez Yönetim Kurulu üye sayıları artırıldı. 

"ORTANIN SOLU" SİYASET LİTERATÜRÜNE GİRDİ

1966 yılında yapılan 18. Kurultay'da, İnönü'nün açıkladığı "ortanın solu" görüşü, partinin politik çizgisi olarak benimsendi. İnönü, yeniden Genel Başkan seçilirken Bülent Ecevit de Genel Sekreter oldu. “Ortanın solu” görüşü, bu tarihten sonra parti içi tartışmaların odak noktası oldu.

12 Mart 1971 muhtırasından sonra kurulan Nihat Erim hükümetine katılıp katılmama noktasında İnönü ve Ecevit fikir ayrılığına düştü. Ecevit, Genel Sekreterlik görevinden istifa etti. Mayıs 1972’deki kurultayda Parti Meclisi için yapılan güven oylamasında Ecevit yanlılarının çoğunluğu elde etmesi üzerine, İsmet İnönü, 33 yıllık genel başkanlık görevinden istifa etti.

Hemen ardından yapılan 6. Olağanüstü Kurultay'da, daha önce Genel Sekreterlik görevinden istifa eden Bülent Ecevit, Genel Başkan seçildi. Böylece Bülent Ecevit, Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü'den sonra CHP'nin üçüncü Genel Başkanı oldu. Ecevit, 1980 yılında CHP için getirilen siyaset yasağına kadar genel başkan seçilmeye devam etti.

İNÖNÜ, PARTİSİNDEN İSTİFA ETTİ

30 Haziran 1972’deki 21. Kurultay’ın ardından İsmet İnönü, 49 yıldır üyesi olduğu CHP’den istifa etti.

28 Haziran 1974 Tüzük Kurultayı’nda "demokratik sol" söylemi doğrultusunda parti tüzüğünde değişiklikler yapıldı. 

CHP’nin 1976 yılında düzenlenen 23. Kurultayı’nda, tüzük değişikliği ile Parti Meclisi ve Merkez Yönetim Kurulu kaldırıldı. Yerine 21 kişiden oluşan "Genel Yönetim Kurulu" getirildi. Parti programına Altı Ok ile simgelenen ilkelerin yanında, demokratik sol politikanın dayandığı altı kural daha getirildi. Sosyalist Enternasyonel'e katılım kararı da alındı. 

Türk siyaseti için kara bir leke olan 12 Eylül 1980 darbesiyle, Parlamento feshedildi, siyasi partilerin faaliyetleri yasaklandı. 16 Ekim 1981’de siyasi partiler temelli kapatıldı. Kapatılan partilerin yeniden açılmasını sağlayan yasa 1992 yılında Meclis’te kabul edildi. Böylece 9 Eylül 1923’teki ilk açılışından 69 yıl sonra, 9 Eylül 1992’de CHP yeniden açıldı. 

DENİZ BAYKAL GENEL BAŞKAN

Bu tarihte yapılan 25. Kurultay’da, "CHP'nin aynı ad ve amblemle açılması" kararı alındı. Genel Başkanlığa Deniz Baykal seçildi.

1994 yılında SHP ile CHP arasında "bütünleşme ön protokolü" imzalandı. Bundan yaklaşık 5 ay sonra bu iki parti CHP çatısı altında birleşti. Şubat 1995 tarihli kurultayda Hikmet Çetin, oybirliğiyle CHP’nin 5. Genel Başkanı seçildi. 1995’in eylül ayında düzenlenen kurultayda da genel başkanlık koltuğuna yeniden Deniz Baykal oturdu.

IŞIK GÖSTERİLİ KURULTAY

1998 tarihli 28. Kurultay’a, Baykal'ın, müzik ve ışık gösterisi altında hazırlanan bir platformdan salona girişi damga vurdu.

18 Nisan 1999’da yapılan Milletvekili Genel Seçimleri’nde Cumhuriyet tarihinde ilk kez CHP, Meclis dışı kaldı. Seçim yenilgisinin etkisiyle çalkalanan partide Genel Başkan Deniz Baykal, görevinden istifa etti. 

ALTAN ÖYMEN DÖNEMİ

CHP’nin 9. Olağanüstü Kurultay’ında Genel Başkanlık için Altan Öymen, Hasan Fehmi Güneş, Murat Karayalçın, Ertuğrul Günay ve Hurşit Güneş yarıştı. Altan Öymen, üçüncü turda Genel Başkan seçildi. 

Parti Meclisi üyelerinin istifa etmesi üzerine, yaklaşık 1 ay sonra, 26 Haziran 1999 tarihinde yeniden kurultay düzenlendi. Kurultayda, Baykal ekibi çoğunluğu elde etti ve Tarhan Erdem Genel Sekreter oldu. Öymen, çoksesli bir Parti Meclisi’nin partiye ilerleme sağlayacağını söyledi.

CHP 11. Olağanüstü Kurultayı, 30 Eylül 2000'de toplandı. Deniz Baykal, Altan Öymen, Hasan Fehmi Güneş ve Sefa Sirmen’in yarıştığı Genel Başkanlık yarışını Baykal kazandı.

OLAYLI KURULTAY

29-30 Ocak 2005’te yapılan 13. Olağanüstü Kurultay’da Deniz Baykal, rakibi Mustafa Sarıgül'ün karşısında galip çıktı. Kurultay, birbirlerini yolsuzluk ve elitizmle suçlayan iki ismin destekçileri arasında yaşanan şiddet olaylarıyla gölgelendi.

2008 tarihli 32. Kurultay’da Genel Başkanlık için Deniz Baykal ve Haluk Koç yarıştı. Baykal, bir kez daha Genel Başkan seçildi. 

KILIÇDAROĞLU DÖNEMİ BAŞLADI

Deniz Baykal’ın 2010 yılında istifa etmesinin ardından yapılan 33. Kurultay’da, Kemal Kılıçdaroğlu CHP’nin 7’nci genel başkanı seçildi.

CHP’nin 2014 ve 2018 yıllarındaki kurultayları, yine Genel Başkanlık seçimine sahne oldu. Kemal Kılıçdaroğlu ve Muharrem İnce’nin Genel Başkanlık için yarıştığı her iki kurultayda da ipi Kemal Kılıçdaroğlu göğüsledi.

Mart 2018’de gerçekleştirilen 19. Olağanüstü Kurultay’da tüzük değişikliği yapıldı. Yeni tüzüğe göre parti cumhurbaşkanı adayının, "seçmen yoklaması, ön seçim, aday yoklaması ya da merkez yoklaması" yöntemlerinden biriyle belirlenmesi kararlaştırıldı. Tüzükte milletvekili adaylarının belirlemesindeki yüzde 85 ön seçim şartı korunurken, gençlik kotası ise yüzde 10'dan 20'ye çıkarıldı.

13 yıldır Genel Başkanlık görevini yürüten Kılıçdaroğlu, son olarak 25-26 Temmuz 2020'de yapılan 37. Olağan Kurultay'da tek aday gösterilerek, yeniden genel başkanlığa seçildi.