Başöğretmen, Milli Şef, Çoban Sülü, Netekim Paşa hâlâ hafızalarda

Hazal Aktaş

Siyasi liderlere takılan lakaplar ve yakıştırmalar

“Gazi", “Başkomutan”, “Başöğretmen”: Mustafa Kemal Atatürk

“Millî Şef": İsmet İnönü

“Beyefendi”: Adnan Menderes

“Cemal Aga": Cemal Gürsel

“Barajlar Kralı”, “Baba”, “Çoban Sülü”: Süleyman Demirel

“Kıbrıs Fatihi, “Karaoğlan”: Bülent Ecevit

“Erbakan Hoca”: Necmettin Erbakan

“Başbuğ”: Alparslan Türkeş

“Netekim Paşa”, “Evren Paşa”, “Kenan Paşa”: Kenan Evren

“Çankaya’nın şişmanı / İşçi düşmanı”, “Tonton, “Takunyacı”: Turgut Özal

 “Fırıldak Kubi”: Kubilay Uygun

“Uzun adam”, “Reis”: Recep Tayyip Erdoğan

“Selo”: Selahattin Demirtaş

“Gandi Kemal”: Kemal Kılıçdaroğlu

“Küçük ortak”: Devlet Bahçeli

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK: Atatürk’e ‘başöğretmen’ lakabı, millet mekteplerinde ders vermesi nedeniyle verilmiştir. Atatürk, Kurtuluş Savaşı sürecinde Ankara Hükûmeti'ni kurdu. Türk Orduları Başkomutanı olarak Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 Eylül 1921 tarihinde ‘Gazi’ unvanını aldı ve mareşallik rütbesine yükseldi. Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal Paşa'ya ‘başkomutanlık’ lakabını verdi.

İSMET İNÖNÜ: 10 Kasım 1938 tarihinde Atatürk'ün ebedi istirahate uğurlanmasının ardından, 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü toplanan TBMM tarafından oy birliğiyle cumhurbaşkanlığına seçildi. 26 Aralık 1938 tarihinde toplanan CHP I. Olağanüstü Kurultayı'nda partinin "değişmez genel başkanı" seçildi ve kendisine "Millî Şef" unvanı verildi.

ADNAN MENDERES: 1950 seçimlerinde tek parti iktidarı yıkılmış ve 10 yıl sürecek Adnan Menderes dönemi başlamıştır. CHP kökenli olan Menderes, ezici bir oy üstünlüğüyle Demokrat Parti’yi (DP) iktidar yapmıştır. Parti yöneticileri ve bürokratları kendisine “Beyefendi” diye seslendi.

CEMAL GÜRSEL: Askeri öğrencilik yıllarından itibaren, popülerliği ve kendisine duyulan sevgi nedeniyle arkadaşlarınca "Aga" lakabı verildi ve ölümüne kadar hep Cemal Aga olarak bilindi.

SÜLEYMAN DEMİREL: Demirel, Menderes döneminde Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü görevi yapmıştır. Bu dönem ve sonrasında inşa ettiği barajlar nedeniyle, Süleyman Demirel’in lakabı “Barajlar Kralı” olmuştur. Demirel, çocukken memleketinde koyun gütmüştür adı bu yüzden “Çoban Sülü “olarak anılmıştır. Demirel’e “Baba” lakabı 12 Eylül sonrası yasaklı yıllarda takılmıştır. Turgut Özal’ın Başbakan olduğu 1983-1989 yılları arasında, “Kurtar bizi Baba” sloganı, AP’nin devamı olan muhalefetteki Doğru Yol Partisi (DYP) taraftarlarının sarıldığı bir slogan olmuştu.

BÜLENT ECEVİT: CHP Susuz İlçe Kadın Kolları üyesi olan 85 yaşındaki Şahzade Şahin, ekonominin kötü olması üzerine CHP’yi tek çare olarak görerek Ecevit’e “Bizi bu dar günlerden kurtar ey Karaoğlan” dedi. Bülent Ecevit, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı sırasında Başbakan’dı. 

NECMETTİN ERBAKAN: Türk siyasal yaşamının “renkli” simalarından Necmettin Erbakan’a “Hoca” lakabı takılmıştır. Bunda, Erbakan’ın dinsel motifli partilerin lideri olmasının payı büyüktü.

ALPARSLAN TÜRKEŞ: Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) efsanevi lideri Alparslan Türkeş’in lakabı “Başbuğ’dur. Başbuğ, eski Türklerde baş, başkan, komutan anlamına gelmektedir. Bu lakap, amblemi üç kıtadaki Türk varlığını simgeleyen üç hilal olan MHP’nin liderliği algılama tarzını da yansıtıyordu. 

Necmettin Erbakan’a “Hoca” lakabı

NECMETTİN ERBAKAN: Necmettin Erbakan’a “Hoca” lakabı dinsel motifli parti lideri olmasından kaynaklanmaktır. 

KENAN EVREN: 12 Eylül 1980 darbesinin mimarı Genelkurmay Başkanı Org. Kenan Evren, konuşmalarında sık sık “nitekim” kelimesini “netekim” şeklinde telaffuz ettiği için, özellikle muhalifleri tarafından kendisine “Netekim Paşa” lakabı takılmıştı. Bilinen özgün bir lakabı olmamasına karşın, Kenan Evren halk arasında “Evren Paşa” veya “Kenan Paşa” olarak da anılmıştı.

Büyük madenci yürüyüşünden ‘Çankaya’nın şişmanı’ lakabı çıktı

TURGUT ÖZAL: 12 Eylül askerî darbesinden üç yıl sonra, 1983 yılında yapılan ilk genel seçimlerde tek başına iktidar olan ANAP’ın Genel Başkanı Turgut Özal’ın lakabı “Tonton” dur. Ancak bu lakap yaygınlık kazanmamıştır. Hatta siyasî rakipleri Cumhurbaşkanı olunca kendisine “Çankaya’nın şişmanı” lakabını takmıştır. Aslında bu lakap da, toplu iş sözleşmesi görüşmeleri anlaşmazlıkla sonuçlanan Zonguldaklı maden işçilerinin 1991’de aileleriyle birlikte Ankara’ya yürümeleri sırasında atılan “Çankaya’nın şişmanı / İşçi düşmanı” sloganından türetilmiştir. Özal’a, MSP kökenli olması nedeniyle bir dönem “Takunyacı” lakabı da takılmıştı.  

RECEP TAYYİP ERDOĞAN : Recep Tayyip Erdoğan’a “Reis” lakabı ise 1974’te İETT futbol takımının kaptanlığını yaptığı sırada takım arkadaşları tarafından takılmıştı. İlk liderlik deneyimini futbol kulübünde yaşayan Erdoğan’a, siyasi hayata adım attıktan sonra pek çok lakap takılmış, ancak en son “Reis” lakabı ile anılmaya başlamıştı. Uzun adam lakabı ise Cumhurbaşkanı Erdoğan’a boy uzunluğu sebebiyle verilmişti.

KEMAL KILIÇDAROĞLU: Kemal Kılıçdaroğlu, herkesin benimsediği "Gandi" lakabını belediye seçimlerinden önce bir vatandaşın kendisine yakıştırdığını açıkladı. Vatandaş, Kılıçdaroğlu’na "Siz, özellikle de profilinizden tarihsel bir kişiliğe çok benziyorsunuz ve onun gibi de ‘Yüce Ruhlu’sunuz. Fiziksel olarak da genel yapınızla da Mahatma Gandi’yi çağrıştırıyorsunuz” ifadelerini kullanmıştı.

DEVLET BAHÇELİ: İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener, Bahçeli’ye Ak Parti’nin ‘küçük ortağı’ yakıştırmasını yapmıştır. Bahçeli, ''Bu zavallı devamlı bize küçük ortak diyor. Biz küçük ortaklıktan gocunmuyoruz. Büyüklüğün Allah'a mahsus olduğunu biliyoruz '' demişti.

SELAHATTİN DEMİRTAŞ: Demirtaş’ın cumhurbaşkanı adayı olmasından sonra yaygınlaşan “Selo” lakabı HDP’nin 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandum için hazırlattığı reklam filminde de kullanılmıştır. Demirtaş’ın isminden türetilen bu lakapla hazırlanan reklam filmi televizyonlarda ve sosyal medyada yayınlanmıştı.  

KUBİLAY UYGUN: Yakın siyasal tarihin en “acımasızca” takılan lakabı, hiç kuşku yok ki, Kubilay Uygun adlı milletvekili için kullanılan “Fırıldak Kubi” lakabıdır. Kubilay Uygun, parlamentoda kaldığı 4 yıl boyunca 6 kez parti değiştirmişti. Sık sık parti değiştirdiği için de basın kendisine “Fırıldak Kubi” lakabını takmıştı.