Taşa Dönüşen Şiir...

Metafizik şiirin kurucusu olarak bilinen İngiliz şair John Donne, yazdığı Ignatius’un Meclisi adlı şiirinde Uzak Doğu’nun ilk Katolik kilisesi olarak bilinen St. Ignatius Katedrali’nin adını aldığı Cizvit tarikatının kurucusu Loyolalı Ignatius’tan Şeytan’ın Müsteşarı olarak söz eder. Eserde şeytan kendisini devirebileceğini düşündüğü için Ignatius’tan çekinmektedir. Bu Cizvit eleştirisinin altında yatan fikir, tarikatın reformist bir bakışla Vatikan’da kabul görmeyen fikirler sunarak değişime yol açtığıdır. 1534’te ortaya çıkan tarikatın mensupları, yoksulluk, bekaret ve itaat yemini ederler.

Günümüzün Papa’sı François’e kadar hiçbir Cizvit bu makama gelememişti. Bir bakıma cizvitlerin itibarı iade edildi. 

Roma Katolikliği Çin’de 7’nci yüzyıldan itibaren kendini göstermişti. Cizvitlerin Çin’e girdiği dönemde Ming Hanedanı hüküm sürüyordu. Xu Guangqi isimli matematikçi, Çin’in Batı dünyasıyla ilişkiler geliştirmesi için çalışan bir devlet adamıydı. Batılı bilimin, matematiğin, geometrinin, Konfüçyüsçülüğü tamamlayabileceğine inanıyordu. Mançular 1630’da Çin’i işgal ettiğinde imparatoru, Batılı silahları kullanmaları gerektiğine ikna etti. Meslektaşı ve Cizvit rahibi olan Matteo Ricci’den etkilenerek Hristiyan oldu ve cizvitliği benimsedi. Ricci böylece Çin’de reform yapmaya başlamıştı.

Şangay’da Xujiahui adıyla bilinen bölgede bulunan Ignatius Katedrali, 1905’te İskoç mimar William Macdonnell Mitchell Dowdall tarafından çizildikten sonra 1906-1910 yılları arasında inşa edildiğinde bir bakıma reform tamamlanmış oldu. Vatikan 15 Nisan 2011’de Xu Guangqi’yi aziz ilan etti. Xu Guangqi’nin bugün St. Ignatius Katedrali’ni gören bir parkta anıt mezarı bulunuyor. 

Dönem dönem kanlı savaşlara dönüşen Çin-İngiltere ilişkilerinin neticesinde Çinliler, misyonerlik faaliyetlerini durdurmak için yoğun tepki gösterdiyse de II. Afyon Savaşı’ndan sonra (1856-1860) buna karşı koyamayacak duruma gelmişti. Katedralin yapımını hazırlayan süreç böyle başlamıştı. Çin, Batılıların bütünüyle baskın bir kültür kurma çabasından rahatsız yurttaşlara sahipti. Bu nedenle tarihe Boksör Ayaklanması olarak geçen hadise yaşandı. Ayaklanmayı bastırmak için sekiz devlet bir araya geldi. Aynı sekiz devletin 1901’de sonlanan ayaklanmanın ardından çeyrek yüzyıl bile geçmeden birbiriyle savaştığını düşünürsek Çin üzerinde güç sahibi olabilmenin kendileri için taşıdığı önem anlaşılabilir.

Ayaklanma bastırıldıktan birkaç yıl sonra Xujiahui’nin ortasında Fransız usulü gotik bir yapı olarak yükselen St. Ignatius Katedrali’nin ön cephesi doğuya bakıyor. Yapı, Çin’in kendini korumaya çalıştığı Batı kültürünün Şangay'da bir taht gibi kurulup adeta Doğu'ya bakışını simgeliyor.

Kırmızı tuğla duvarları, mavi-gri arduvaz çatıları, beyaz taşlardan oluşan sütunları, kuzey ve güneye bakan iki çan kulesiyle haç biçiminde konumlandırılmış bir yapı. Yanında Şangay Piskoposluğu binası ve bir de rahibe manastırı var. Katedral aynı anda 2 bin 500 insanı alabilecek kadar büyük. Yapıldığı dönem için uzunluğuyla heybetli olsa da Şangay gibi bir gökdelen şehri için küçük denilebilecek bir bina.

1966-1976 yılları arasında Mao’nun gücü yeniden ele geçirmek için gerçekleştirdiği devrim sırasında yapı zarar gördü ve kapandı. Bir dönem mülteci kampı olarak başka bir dönem büyük marketler için meyve deposu olarak kullanıldı. 1970’lerin sonunda yeniden katedral olması için girişimlerde bulunuldu ve onarıldı.

Daha önce Cizvit misyonerlerin yayınevi olarak da kullandığı binanın içinde geniş bir kütüphane vardı ancak Mao’nun on yıllık kanlı devrimi sırasında zarar gördü. Çan kuleleri ve orijinal vitrayların da bu sırada tahrip edildiği biliniyor. Eser, bir Cizvit tarafından restore edildi ve iç duvarları Çince imler kullanılarak çizildi. Dışında ve içinde dini tasvirler içeren heykeller ve kabartmalar bulunan katedralin önünde bir de bahçesi var. 

John Donne, Ignatius'u Machiavelli'nin ilkelerinin vücut bulmuş hali olarak tanımlar. Bugün arkasında yükselen binalarla etrafı sarılmış durumdaki katedral, standart mabed mimarisinin temel niteliklerine sahip olsa da Batı'yı dışarıda tutan son savunma hattının kırılması anlamını taşır. Mimari asla yalnızca mimari değildir. Bazı yapıların estetiği, tarihi şekillendirmenin aracıdır. İnsanı heyecanlandıran, hayran bırakan şiirselliğin arkasında aslında büyük toplumsal olaylar yatar. 

Yolunuz Şangay’a düşerse iki kültürün birbirinin içinde eridiği bu gotik yapıyı görme fırsatını kaçırmayın.