İzleyiciyi sanat eserinin öznesi yapmak: Nedimeler

Gülara Subaşı

İspanyol sanat tarihçisi F. J. Sánchez Cantón, Velázquez'in resimde, İspanya Kralı IV. Felipe'nin saltanatı sırasında Madrid Kraliyet Sarayı'ndaki atölyesini tasvir ettiğine inanıyor.

Tablodaki figürlerin bazıları tuvalden izleyiciye bakarken diğerleri, kendi aralarında etkileşime giriyor. Velázquez, beş yaşındaki prenses Infanta Margaret Theresa'yı nedimeleri, refakatçisi, koruması, iki cüce ve bir köpekle çevrili olarak resmeder. Hemen arkalarında, bir tuval üzerinde çalışan Velázquez'i görürüz. Ressam, resmin dışında, tablonun izleyicisinin konumlandığı yere bakar. Prensesin arkasında kral ve kraliçenin üst bedenlerini yansıtan bir ayna yer alır.

Bazı sanat eleştirmenleri, kral ve kraliçenin yansımasını, Velázquez'in üzerinde çalışırken çizildiği resimden bir yansıma şeklinde okusa da, prensesin anne ve babası resim alanının "dışına", izleyicinin yanında konumlanmış olarak görünür.

Tablonun sağ alt köşesinde yatan köpek dışında Nedimeler'de 12 figür bulunur. Tabloya adını veren nedimelerden Doña Isabel de Velasco, prensese reverans yapmaya hazırlanırken; Doña María Agustina Sarmiento de Sotomayor, Infanta'nın önünde diz çökerek ona altın bir tepside tuttuğu kırmızı bir fincandan içecek sunarken resmedilir ve resmin tam ortasına konumlandırılırlar.

Infanta ve nedimelerin sağında, tabloya ışığın girdiği camın önünde iki cüce bulunur. Akondroplazik Alman Mari Bárbola izleyiciyle göz teması kurarken ve İtalyan Nicolás Pertusato, şakacı bir şekilde ayağıyla uykulu bir mastifi uyandırmaya çalışırken resmedilir. Köpeğin, 1604'te İngiltere Kralı I. James tarafından III. Philip'e verilen iki mastifin soyundan geldiği düşünülür.

Prensesin refakatçisi Doña Marcela de Ulloa ve matem elbisesi giymiş, kimliği belirsiz koruma konuşurlarken tablonun karanlık arka tarafında konumlandırılır.

Tablonun gizemli figürlerinden biri en arkada konumlanan, 1650'lerde kraliçenin mabeyincisi ve kraliyet duvar halısı işlerinin başı olan Don José Nieto Velázquez. Nieto, sağ dizi bükük ve ayakları farklı basamaklarda resmedilir. Sanat eleştirmeni Harriet Stone'un gözlemlediği gibi, odaya giriyor mu yoksa çıkıyor mu belirsizdir. Aynanın hizasında yer alan Nieto, aynadaki kral ve kraliçe yansımasıyla bir zıtlık da oluşturur. Onların gerçek olmadığı kadar gerçektir, tüm vücuduyla tablonun en arkasından izleyiciye bakar. Kral ve kraliçenin soluk yansımalarından şüphe edilebilir fakat izleyici dışında kimse onu görmese de Nieto, kuşku duyulmaz bir biçimde oradadır.

Nieto, açık bir kapının ardında ve arkasında net olmayan bir duvar veya boşluk olan kısa bir merdivende bir perdeyi açık tutar vaziyette resmedilir. Hem bu arka ışık hem de açık kapı, odanın dışarı dünyayla tek bağlantısı ve izleyicide derinlik hissini yaratan detaylardan biridir.

Bu derinlik hissini odanın tam karşısından veren diğer detay, Kraliyet çiftinin yansıması. Perspektifin kaybolma noktası sağda duvar ve tavanın birleşim hattının uzatılmasıyla da görüleceği üzere kapı eşiğindedir. Nieto, ön plandaki figürler tarafından değil, yalnızca izleyicinin bakış açısını paylaşan kral ve kraliçe tarafından görülür. Kral ve kraliçenin tabloda yer almasının en yaygın okumasına göre, çift, kızlarını izlerken Velázquez'in onları resmetmesidir. Bu nedenle Nedimeler tablosu, kral, kraliçe ve izleyicinin sahneye bakışını gösterir.

Velázquez'in kendisi sahnenin solunda, şövale tarafından desteklenen büyük bir tuvalde sanatını icra ederken resmedilir. Göğsünde, Nedimeler'in tamamlanmasından üç yıl sonra, 1659'da aldığı Santiago Nişanı'nın kırmızı haçıyla izleyiciye bakar.

Ve tablonun son figürü izleyici. Gösterilen dokuz karakterden beşinin doğrudan baktığı figür. İzleyici ve figürlerin bu göz teması, kral ve kraliçenin yansımasıyla birlikte izleyenin boyalı alanın dışındaki varlığını doğrular.

Tablonun bir diğer çarpıcı özelliği, odanın duvarlarını süsleyen resimlerdir. Odanın gölgede kalan arka duvarında, Peter Paul Rubens'in Palas ve Arakne'si, Jacob Jordaens'in Apolo vencedor de Pan'ı ve Velázquez'in damadı ve baş yardımcısı Juan del Mazo'nun kopyaları da dahil olmak üzere sıra sıra tablolar asılıdır. Duvardaki her iki tablo, bilgelik tanrıçası ve sanatın hamisi Minerva'yı içerir. Tablolarda konu edilen iki efsane, hem tanrılara meydan okuyan ölümlülerin hem de korkunç sonuçların hikâyeleridir. Minerva ve Arakne adlı iki kadınla ilgili efsanenin kraliçenin aynadaki yansımasıyla aynı tarafta, Apollon ve satir Marsyas'ı içeren karakterleri erkek olan efsanenin kral tarafında olması dikkat çekicidir.

Sağdaki duvarda, izleyici tarafından açılarından dolayı yalnızca çerçeveler olarak görülebilen sekiz küçük resim bulunur.

Velázquez tabloda ışığı sadece her forma hacim ve tanım eklemek için değil, aynı zamanda resmin odak noktalarını tanımlamak için de kullanır. Işık sağdan akarken, ışık kaynağına en yakın olan cücenin örgülü ve altın rengi saçlarında parlak bir şekilde parlar. Ama yüzü ışıktan ve gölgeden döndüğü için tonalitesi onu özel bir ilgi noktası yapmaz. Benzer şekilde ışık, Infanta'nın sağındaki nedimenin yanağına eğik bir şekilde düşer, ancak yüzünü aydınlatmaz, açık renkli elbisesinin çoğu gölgede kaldığı için soluk görünür. Infanta tablodaki en aydınlık karakterdir. Tam bir aydınlanma içinde ve bakışları izleyiciye; yüzü ışık kaynağına dönüktür.

Velázquez'in yüzü, doğrudan değil, yansıyan ışıkla loş bir şekilde aydınlatılır. Bu nedenle özellikleri, keskin bir şekilde tanımlanmasa da ışık kaynağına çok daha yakın olan cüceninkinden daha görünürdür. İzleyiciye tam olarak bakan bu bütünsel yüz dikkat çekicidir. Ton olarak zıt, koyu renk saç çerçevesi, eldeki ve fırçadaki ışık ve ustaca yerleştirilmiş ışık üçgeniyle üretim sürecini gözler önüne sererek izleyicide bir yabancılaştırma etkisi yaratır.

Nedimelerin birbirine paralelliği gibi, kral ve kraliçe de resimde, kızlarına refakat eden ve korunmasını üstlenen loş ışıklı refakatçi ve muhafız formlarının ikizidir. Çapraz olarak karşılıklı konumlanan bu dörtlü, bir desen oluşturur. Refakatçi ve kraliçenin vücut pozisyonlarının birebir aynı oluşu ile kral ve korumanın aynı açıyla yanındaki kadına dönüklüğü bir motif yaratır.

Van Eyck'in Arnolfini'nin Evlenmesi tablosunda aynadan yansıyan iki figürde olduğu gibi Nedimeler'de de kral ve kraliçenin resmin dışında olduğu varsayılır, ancak arka duvardaki aynadan yansımaları, onları resimsel alanın içine yerleştirir.

Eserin künyesi:

Orijinal adı: Las Meninas

Ressam: Diego Velazquez

Konum: Prado Müzesi, Madrid

Tarih: 1656

Dönem: Barok

Alt grup: İspanyol Barok

318 cm × 276 cm, tuval üzerine yağlı boya