İki kumaş parçası, izleyen kadar anlam: Aşıklar

Gülara Subaşı

Aşıklar Serisi (The Lovers Series), sürrealist ressamın aynı tema altında topladığı ve bir yıl içinde resmettiği, Aşıklar I, Aşıklar II, Aşıklar III ve Aşıklar IV isimli 4 tablodan oluşur. Ressam bu takım elbiseli adam ve kırmızı elbiseli kadını 4 defa farklı şekillerde resmeder.

Bu tablolardan kronolojik olarak ilki ve günümüzde en çok bilineni, yüzleri beyaz kumaş parçalarıyla örtülmüş iki aşığın öpüştüğü resimdir. Konu ve kompozisyon olarak son derece yalın görünen bu tablo, izleyicisinde diğer Magritte resimlerinde olduğu gibi anlamlandırılamadığı için rahatsız edici bir ilk intiba bırakır.

Mavi beyaz ve kırmızı renklerinin hakim olduğu ve orantılı dağıtıldığı tabloda aşıklar, kırmızı ve mavi duvarların kesiştiği, beyaz tavanlı bir odada konumlandırılır. Aşıkları baş plandan resmettiği için arkada kalan 3 renkli duvar-tavan birleşimi izleyiciye bir şey anlatmakta eksik kalır. Magritte, odağa aşıkları yerleştirmiştir. Yüzlerindeki ifadeyi göremediğimiz için hislerini tahmin edemediğimiz ikili, bir giz perdesinin arkasında aşklarını yaşar biçimde resmedilir.

Tabloda izleyicinin dikkatini çeken ilk nokta, duvarlar, oda, öpüşen çift değil, ikilinin yüzlerinin örtülü oluşudur. Öncelikle Magritte'in tablolarını bir anlam ifade etmek için resmetmediğini, metnine alt anlamlar gizlemediğini belirtmek gerek. Fakat, anlamlandırma ve sınıflandırmaya programlanan insan, tabloyu çözümlemek istediği için, Magritte'in Aşıklar'ı hakkında geliştirilmiş birtakım okumalar mevcuttur.

Bunlardan ilki, ressamın 13 yaşında kaybettiği annesinin ölüm anından etkilenişi olarak bilinir. Magritte, Sambre nehrinde intihar eden annesinin bedeninin nehirden çıkarılışını izler. Bu psikanalitik okumada, annenin ölü bedeni nehirden çıkarılırken üzerindeki beyaz geceliğin, tablodaki aşıklar gibi kadının yüzünü kapattığı için Magritte'in aşıklarının yüzünü örttüğü iddia edilir.

Daha soyut örtük anlamlar değerlendirildiğinde aşıkların yüzündeki beyaz örtüler, "insanın sevdiği kişiden dahi kendini bir ölçüde sakladığı, ona çıplak yüzünü göstermediği" olgusunu ifade ediyor olabilir. Öyle ki, tablodaki aşıklar vücutlarının birbirine en yakın olduğu konumda dahi, birbirlerini öperken, kafalarını, düşüncelerini, hislerini, yüzlerini örten bu maskeler hâlâ üstlerindedir. Bir mesafe, zihnin erişilemezliği, filtrelerin en yüklü duygu olan aşk karşısında bile kalkmadığı anlamları, bu örtülerle simgeleniyor olabilir. İkilinin dışarıya verdiği görüntü ne kadar güzel olursa olsun -hatta bir sanat eseri olarak anılsa dahi- içeride hiçbir zaman tamı tamına bir teslimiyet mümkün değildir. Aşk, sırlara ve sınırlara mahkumdur.

Bu okumanın tam tersine de işaret ediyor olabilir mi bu beyaz örtüler? Kim aşıkların yüzlerini gizleyen bu kumaş parçalarının, "İnsan, sevdiğini yüzünü görmese bile tanır, ona tamamen teslim olur" önermesini simgelediğini reddedebilir?

Bir diğer soyut okumaya bakıldığında, aşkın sevgililerin gözünü kör ettiğini simgeliyor olabilir beyaz örtüler veya gizli bir aşkı. Aşk için gözlere ihtiyaç olmadığını veya gizlilik vurgusu için ikilinin bile birbirlerini görmemesi aşırılığı, kafaları beyaz örtülerle örtülmüş erkek ve kadın imgesi üzerinden kuruluyor olabilir.

İçerisinde bulunduğu akım da göz önünde bulundurulduğunda, ressamının sanatını icra ederken herhangi bir şeyi amaçlamadığı gerçeği göz önüne alınırsa her okumaya açık olabilecek bu eserde, aşıkların kafasındaki beyaz örtü, kavuşamazlığı, imkansız aşkı da simgeliyor olabilir.

Sinematik bu yakın çekim öpüşme klişesi, her izleyiciye göre anlamı çeşitlenebilecek ve bu yüzden gizemini hiçbir zaman yitirmeyecek bir sanat eseri. Psikanaliz bir okumayla değerlendirildiğinde izleyenin röntgenci bakıştan duyduğu hazzı alt üst ettiği için bir rahatsızlık hissi uyandıran Aşıklar, Magritte'in çoğu tablosu gibi açıkça deşifre edilemeyen bir muamma.

*

Eserin künyesi:

Orijinal adı: Les Amants I

Ressam: René François Ghislain Magritte

Konum: Modern Sanat Müzesi (MoMA), New York

Tarih: 1928

Akım: Sürrealizm

54 cm x 73 cm, tuval üzerine yağlı boya