Bir aktrist ve mucit: Hedy Lamarr

İlhan Deliktaş

Bazen yalnız televizyonun ölgün ışığında evinizin oturma odasında uzanıyorsunuz. Eski bir film varsa hayallere dalmak ve belki uyumak kolaylaşıyor. Siyah beyaz filmlerin hepimizin üzerinde hipnotik bir etkisi var. İnsanların birbirine ikinci çoğul şahısla hitap ettiği, parlak, briyantinli saçların, titreyen çenelerin, ağlarken bile ifadesi değişmeyen mermer pürüzsüzlüğündeki yüzlerin, yanaklardan çenenin altına süzülüp orada birleşen göz yaşının, acının ve inancın, merhametin ve sözünü tutmanın erdeminin, doğruluk için atılan yumruğun ve kalbe ferahlık veren şefkatli mağrurluğun dünyasını izliyoruz. Bazılarının adlarını bilmiyoruz. Bazılarının görüntüleriyle birlikte dilimizin ucuna tadını unuttuğumuz kelimeler dokunuyor. Hedy Lamarr böyle biri.

İkinci Dünya Savaşı’yla birlikte doğmuş nesil için sinemanın en bilindik, hayranlık verici yüzlerinin başında geliyor. Kasım 1914’te Viyana’da doğduğunda ailesi onun günün birinde Amerika’da yaşayıp sinema tarihine adını kazıyacak bir oyuncu olacağını düşünmemişti. Babası bir bankacıydı. Çocukken piyano ve bale eğitimi almıştı. Ne var ki kader onun gençlik yıllarında İkinci Dünya Savaşı’nın patlamasıyla büyük sıkıntılar yaratmıştı.

Wi-Fi onun sayesinde var

İkinci Dünya Savaşı sırasında annesi Gertrude, Viyana’daydı. Hedy onu kurtarmak istiyordu ama Almanlar yaklaşan gemileri torpidolarla batırıyordu. Annesini almaya sağlam biçimde gidebilse bile dönebilmelerine ihtimal kalmıyordu. Lamarr, gecelerini üzüntü içinde düşünerek geçirdi. Annesi de piyanist olan Hedy, neredeyse tüm hayatını piyanoyla geçirmişti. Piyanodaki tuşlar, notalar, ses dalgaları ona bir fikir verdi. Bugün kullandığımız Wi-Fi teknolojisinin öncüsü kabul edilen yayılma spektrumunun uygulama olarak nasıl gerçekleştirilebileceğini buldu. Böylece Alman denizaltılarını torpidolarla vurabileceklerdi ve Almanlar kendilerine yaklaşan torpidoları radarlarında göremeyecekti. Bunu bir sinyal karışıklığı sanacaklardı.

Eşi George Antheil de müzisyendi. Birlikte çalışarak başarmışlardı. Sinema endüstrisinde çıplak kadın olarak tanındığı için insanlar onun böylesi zeki uğraşlarla gündeme gelebileceğine ihtimal vermiyordu. Bazı gazeteciler yayılma spektrumuyla ilgili icadın kendisine ait olduğunu Lamarr’ın ağzından teyit etmiş olmalarına rağmen ona bu başarının sahibi olma ayrıcalığını tanımak istemediler. Buluşundan para kazanamadan yaşamını sürdürdü. Mutsuz evlilikler yaptı. Bir dönem uyuşturucu batağına düştü. Kendini tamamen kaybetmişti. İnsanlara sataşıyor, karakolluk oluyordu.

Filmlerdeyse bir bütündü. Sarsılmaz bir heykel gibiydi. Gerçekten zeki olduğunu görebilen pek az insan olduğunu gördüğü için kadınlara “Beğenilmek istiyorsanız aptal gibi bakın” tavsiyesini veriyordu. İki savaşın arasında yaşadığı ilk gençliğin damarlarında dolaşan umudunu İkinci Dünya Savaşı sonrasında politikacılarla tanıştığı sosyetik davetlerde yitirdi.

Kendine umudunu kıran insanlara rağmen yaşamayı ödev bilmişti. Bir dönem sevgilisi Howard Huges, havacılık ve uçaklar hakkında çalışıyordu. Lamarr, uçak kanatlarının dikdörtgen olmasının hızı etkilediği görüşüyle havacılığa katkıda bulundu. Uçak kanatları onun sayesinde gelişim gösterdi. Haliyle uçuş hızında da Lamarr’ın katkısı yadsınamaz. Lamarr, yalnızca şu an muhtemelen bu yazıyı okuduğunuz cep telefonunuza ulaşan Wi-Fi sinyalinin değil, uçuş teknolojisiyle ilgili bazı geliştirmelerin de annesiydi.

Meşhur Küba Füze Krizi’nde de onun frekans atlama teknolojisinin gücünü kullandılar. Bazen, teknolojiye sahip olmanın yarattığı diplomatik güç, onu kullanmaktan daha yıkıcı ve kesin sonuçlar doğuruyordu. Hedy Lamarr, kendi yaşamında diplomasi becerisi gösterememiş olacak ki buluşunun sahibi olamadı. Alkışı başkaları aldı.

28 yıl süren sinema kariyerinde 30 filmde rol aldı. Kendinden sonraki kuşağa ilham oldu.

Geriye, insanlığa “Kimse size inanmasa da çalışmayı sürdürün” tavsiyesi veren çalışkan ve genç görüntüsü kaldı. Kendinize vakit ayırdığınızda internette bulabileceğiniz “Come Live With Me” filmini izleyebilir, bu çalışkan ve sevgi dolu kadının şahsında savaşın kötülüğüne karşı barışın inatçı ruhunu odanızda gezdirebilirsiniz.