Anatomi ve din felsefesi: Adem'in Yaratılışı

Gülara Subaşı

İtalyan Rönesans döneminin ve sanat tarihinin en ünlü heykeltıraş ve ressamı Michelangelo'nun dünyanın en ünlü dini betimlemelerinden olan "Ademin Yaratılışı" (Orijinal adı: Creazione di Adamo), Sistine Şapeli'nin tavanında yer alan ve en çok replikası yapılan fresktir. Freskte, Hristiyanlık'ta Kitab-ı Mukaddes'in Yaratılış bölümünde, Tanrı Baba'nın ilk insan Âdem'e hayat üflemesi sahnesi betimlenir. Dünyanın en ünlü betimlemelerinden olan Adem'in Yaratılışı, modern kültürün her alanında kendine yer edinir. Tanrı ve Âdem'in ellerini içeren orta bölüm, resmin en ünlü kısmıdır. Fresk, şapelin tavanında yer alan karmaşık ikonografik şemanın bir parçası olarak "İlk Günah ve Cennetten Kovuluş"tan iki sıra sonra; Genesis'ten bölümleri gösteren panel serisinin kronolojik olarak dördüncüsüdür.

Michelangelo, 40 yıl boyunca Papa II. Julius'un mezarı üzerinde çalışır. Sanatçı, ömrünün yarısını verdiği mezar çalışmasının bir döneminde tamamlanması yaklaşık dört yıl süren (1508-1512) Sistine Şapeli'nin tavanını boyar.

Freskte Tanrı, beyaz bir pelerin içinde, yaşlı, beyaz sakallı bir adam olarak tasvir edilirken, Adem tamamen çıplak resmedilir. Tanrı'nın sağ kolu, kendi parmağından yaşam kıvılcımını Adem'inkine vermek için ona doğru uzanır; Adem sol kolunu, yaşamı karşılayan bir şekilde Tanrı'nınkinin yansıması olan bir pozda uzatır. Bu, Yaratılış bölümünde geçen insanın Tanrı'nın suretinde ve benzerliğinde yaratıldığına yapılan bir gönderme olarak okunabilir.

Sanat tarihçileri arasında, Tanrı'nın etrafındaki on iki figürün kimliği ve anlamı hakkında birçok farklı görüş bulunur. İngiliz sanat eleştirmeni Walter Pater tarafından önerilen ve günümüzde yaygın olarak kabul gören bir yoruma göre, Tanrı'nın sol kolu tarafından sarılan kişi, figürün kadınsı görünümü ve Adem'e bakışı nedeniyle Havva'yı temsil eder. Kalan on bir figür sembolik olarak Adem ve Havva'nın doğmamış soyunun, tüm insan ırkının ruhlarıdır. Diğer yorumlara göre Tanrı'nın himayesindeki figürün Meryem Ana, Bilgelik Kitabı'nda bahsedilen Bilgelik Tanrıçası Sophia, kişileştirilmiş insan ruhu veya "eril yapılı bir melek" olduğu öne sürülür.

Adem'in Yaratılışı freski, anlattığı konunun son derece özgün bir tasviri olarak kompozisyonda arka plana yerleştirilen detaylarla Michelangelo'nun insan anatomisindeki uzmanlığının bir belgesi niteliğindedir. Öyle ki, 1990 yılında Dr. Frank Meshberger, Tanrı ve 12 figürün ardından arka plan olarak çizilen pembe katmanın, insan beyninin anatomik anlamda doğru çizilmiş bir resmi olduğunu belirtir. İnsan beyninin anatomisini bilen biri tarafından dikkatli bakıldığında, katmanın hatlarının beynin iç ve dış yüzeyindeki serebrumun ana sulkusları, beyin sapı, ön lob, baziler arter, hipofiz bezi ve optik kiazma görülebilir.

Bu saptamadan çıkarılacak şey, mistik bir dini anlatıyı resmeden Michelangelo'nun Tanrı'nın aslında Adem'in kafasında; Tanrı'nın insanın zihninde yer aldığıdır. Bazı sanat tarihçilerine göre, Tanrı'nın yüzünü kendi yüzünü model alarak çizdiği söylenen Michelangelo, izleyicisine, "Tanrı benim, Tanrı adem, Tanrı sensin, Tanrı insan, herkesin Tanrısı kendisi" diyor olabilir. Tanrı'nın bir an sonra dokunulabilir, ulaşılabilir olduğu da Adem ve Tanrı'nın parmakları arasındaki mesafeyle metaforize edilir.

Kimi analizlere göre ise Tanrı'nın etrafındaki kırmızı kumaş, bir insan rahmi şeklinde olduğu için "rahim örtüsü" olarak isimlendirilir. Bu okumaya göre Tanrı'nın sol tarafından başlayarak aşağı sarkan yeşil kumaş, yeni kesilmiş göbek kordonudur. Bu okuma Yaratılış sahnesini, insanın fiziksel doğumunun idealize edilmiş bir temsili olarak sunan ilginç bir hipotezdir.

Hakemli tıp dergisi Clinical Anatomy'den Deivis Campos, Adem'in gövdesinin sol tarafında gizlenmiş fazladan bir kaburga bulunduğunu belirtiyor. Yaratılış'a göre Havva, Adem'in kaburga kemiğinden yaratılır. Michelangelo'nun insan anatomisi konusundaki derin bilgisi nedeniyle, bu kaburga taslağının kasıtlı olduğu ve Havva'nın yaratılacağı kaburgayı temsil ettiği ifade edilir.

Tanrı ve Adem'in freskteki konumlanışına baktığımızda, Adem'in resmin solunda, İlk Günah ve Cennetten Kovuluş'ta gördüğümüz Cennet Bahçesi'nin renk ve tonları kullanılarak çizilmiş bir bahçe üzerinde yatar vaziyette çizildiğini görürüz. Tanrı, cennet bahçesinde bulunan bedenini zorlukla taşıyan Adem'e kudretini ve iktidarını temsil eden üstten bakışıyla parmağını uzatarak ruhunu vermektedir.

Eserin künyesi:

Orijinal adı: Creazione di Adamo

Ressam: Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni

Konum: Sistina Şapeli, Vatikan

Tarih: 1510

Dönem: Rönesans

Alt grup: Yüksek Rönesans

280 cm × 570 cm, fresk