Teknoloji çocukları sessizliğe mi sürüklüyor?

İleyda Özmen

ANKARA- Çocukların fiziksel gelişimleri kadar nörolojik gelişimleri de büyük önem taşıyor. Aileler tarafından çocukların nörolojik gelişimleri bazen göz ardı edilebiliyor. Son yıllarda konuşma yetisinde gecikme yaşayan çocuk sayısı git gide artmaya başladı. Dil ve Konuşma Terapisti Dr. Ayşe İlayda Mutlu, konuşma gecikmesinin en önemli sebebinin teknoloji olduğuna dikkat çekerek, “Uzmanlar olarak 'Televizyon izlenmesi çocuğun geç konuşmasına sebep olur' diyemiyoruz belki ama mutlaka tetikleyici faktör olarak bunun üzerinde durulması gerektiğini düşünüyorum. Biz genellikle yaş çarpı 10 dakika kadar ekran öneriyoruz. Örneğin 3 yaşındaki çocuğun maksimum ekran maruziyeti 30 dakikayı geçmemeli. Duyusal problemler, prematüre doğum, gelişimsel birtakım gerilikler de konuşma gecikmesinin nedenleri arasında sayılabilir” dedi.

Konuşma Terapisti Dr. Mutlu, çocuğun ellerini kullanması ve yürümeye başlaması kadar nörolojik gelişimin bir diğer önemli parçasının dil gelişimi olduğunu söylüyor. Çocukların bu konuda yakından takip edilmesi, yaşından beklenenin altında konuşma gelişimi olduğu fark edildiğinde uzmana danışılıp, altta yatan sebebin tespit edilmesi gerektiğini vurgulayan Mutlu, GAZETE DURUM'a aileler için şu önemli açıklamalarda bulundu:

Konuşma gecikmesinin oluşumu: Konuşma gecikmesi dediğimiz olay, çocukların normal gelişim evrelerinde normal konuşma durumlarından geç bir dönemde konuşmaya başlamasına deniliyor. Örneğin 6 aylık bir bebekten “babıldama” tarzında ifadeler bekliyoruz. Bu ifadelerin 9. ayda “Bada bada” şeklinde çeşitlenmesini bekliyoruz. 1 yaşına geldiklerinde 3-5 kelime de olsa bu kelimeleri ifade edebilmelerini bekliyoruz. Örneğin “Anne”, “Baba”, “Dede” gibi çocuğun bazı ihtiyaçlarını karşılayabileceği tek sözcüklü kelimeler. 15. ayda bu kelimelerin biraz daha artmasını, 18. ayda neredeyse 50-100 arasında kelime darağacının olmasını bekliyoruz. Bazı çocuklar izlemeyi kaçırabiliyorlar. Örneğin 1 yaşına geldiklerinde hâlâ tek kelimelerinin olmadığını gözlemleyebiliyoruz. Ya da “Hayır” gibi komutları yerine getiremediğini gözlemleyebiliyoruz.

Geç konuşmanın nedenleri: Konuşma gecikmesinin nedenleri arasında genetik öyküsü olabilir. Örneğin çocuğun babasının da amcasının da geç konuşması gibi. Ayrıca çocuğun otizm spektrum bozukluğu varsa bu da geç konuşmaya sebep olabilir. İşitme kaybının olması da konuşmadaki gecikmeye neden olabilir. Şimdiki çocuklar çok fazla uyaran eksikliği ve televizyon maruziyeti yaşıyorlar. Uzmanlar olarak “Televizyon izlenmesi çocuğun geç konuşmasına sebep olur” diyemiyoruz belki ama mutlaka tetikleyici faktör olarak bunun üzerinde durulması gerektiğini düşünüyorum. Bunun dışında duyusal problemler, prematüre doğum gerçekleşmesi, gelişimsel birtakım gerilikler konuşma gecikmesinin nedenleri arasında sayılabilir. Aileler bahsettiğimiz tepkileri çocuktan alamıyorsa, bağlamına uygun kelimeleri kullanmıyorsa, çocuk 2 yaşına gelmesine rağmen ikili ifadeleri kullanamıyorsa, 3 yaşına geldiğinde 3-4 kelimelik cümleler kullanamıyor ve sorulara cevap veremiyorsa, 4 yaşına geldiğinde yönergeleri takip etmekte de sıkıntı yaşıyor ve konuşma anlaşılırlığı çevre tarafından anlaşılmıyorsa bir uzmana başvurulmalı. Ne kadar erken müdahale edilirse o kadar hızlı yol alınır.

Geç konuşmaya başlayan çocuk sayısı arttı: Geç konuşmaya başlayan çocuk sayısı arttı. Son dönemde konuşma gecikmesi olan çocuklar daha seri tanımlanabiliyorlar. Çünkü ailelerin farkındalıkları daha yüksek. Dil konuşma terapisti alanı yeni bir alan olmakla beraber artık insanlar bunun da farkında. Eskiden çocuklar bu kadar fazla ekrana maruz kalmıyorlardı. Ama günümüz çocukları kendi çocuklarım da dahil olmak üzere ellerinde telefon ve tabletle günün birçok zamanını geçiriyor.

Aileler teknolojik aletlere dikkat etmeli: Biz genellikle yaş çarpı 10 dakika kadar ekran öneriyoruz. Örneğin 3 yaşındaki çocuğun maksimum ekran maruziyeti 30 dakikayı geçmemeli. Mümkünse hiç izlememeli. Ama izlemek istiyorsa, mecbur kalınıyorsa aileler yaş çarpı 10 dakika kuralını geçmemeli. İzlenen içeriklere de çok dikkat edilmeli. Bazı aileler "Çocuğum videolardan çok şey öğreniyor" diyebiliyor. Bir çocuk en iyi doğal ortamında öğrenir. Erken dönemde çocuğun ekrandan öğrenmesi çok zor. Bu düşünülüyorsa biraz kolaya kaçmak ve kendimizi kandırmak oluyor. Bu durumu avantaj gibi düşünmemeliyiz. Hepimiz dili doğal sürecinde öğreniyoruz. Çocuk gözlemliyor. Annesi yemek yerken kaşığa kaşık derse çocuk da demeye başlıyor. Dili, bağlamda ve bütün olarak öğrenmek bu şekilde oluyor. Çocukların en hızlı öğrendikleri telefon oluyor. Neden? Gözlemliyor ve ihtiyaç olarak görüyor bu yüzden hemen öğrenebiliyor. Ailelerin çocuklarıyla ortak etkileşim kurabilecekleri ortam yaratması, dil gelişimi artması adına çok önemli. Anne ve baba çalışıyor olabilir ama eve geldiklerinde 15'er dakikalık kaliteli zaman etkinlikleri çocuğun dil gelişimine katkı sağlayacaktır. Kaliteli zamandan kastettiğim çocuğun kendi kendine oturup oynaması değil. İletişim karşılıklı ve ortak olmayı gerektiren bir şey. Çocukla ortak oyunlar kurulmalı. Mesela çocuğun liderliği izlenmeli. Ortak oyun saatleri oluşturulmalı.

Çocuklara doğru bir model olmak gerekir: Tedavi yöntemi her çocuğun yaşına, özelliklerine, gereksinimlerine göre değişiyor. Gecikmiş konuşma diye basit bir şekilde konuşuyoruz ama gelen çocuk acaba ekleri kullanmada mı zorlanıyor ya da 50 kelime biliyor ama bunların kaçı isim, gibi önemli detayları öğreniyoruz. Çocuğun gereksinimine göre değerlendirme yapıyoruz. Sonra çocuğa özel terapi uyguluyoruz. Örneğin 2 yaşında bir vaka tek tek kelime kullanabiliyorsa bunu 2 kelimeye çıkarmak için çok sevdiği nesneleri ulaşılmaz bir hale getirebiliyoruz. Mesela bir arabayı onun için ulaşılmaz bir hale getirip “Araba gel” demesini sağlayabiliyoruz. Diğer bir örnek; çocuk su istediyse az miktarda verip “Bir daha” demesini sağlayabiliyoruz. Çocukların doğru bir iletişim kurabilmesi için doğru bir model olmak gerekir. 

 Dil ve Konuşma Terapisti Dr. Ayşe İlayda Mutlu