Türkler Şanghay İşbirliği Örgütü ve AB'ye nasıl bakıyor?

AZE Haber Ajansı

ANKARA- AREA Araştırma Şirketi'nin, AZE MEDYA için hazırladığı “Türkiye Siyasi Gündem Araştırması Ekim 2022 Raporu"ndan Türk halkının dış politikaya bakış açısıyla ilgili çarpıcı sonuçlar çıktı. Türkiye'nin, Rusya ve Çin'in  başını çektiği "Şanghay İşbirliği Örgütü"ne (ŞİÖ) girmesiyle ilgili soruya katılımcıların yüzde 44'ü olumlu yanıt verirken, yüzde 23,8'i "Hayır" dedi. Katılımcılara, Avrupa Birliği (AB) üyeliğiyle ilgili de soru soruldu. "Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğine nasıl bakıyorsunuz?" sorusuna katılımcıların yüzde 58,6'sı, "Üyeliğe taraftarım" karşılığını verirken, yüzde 25,9'luk kesim "Üyeliğe karşıyım" görüşünü belirtti.

AREA Araştırma Şirketi'nin "Türkiye Siyasi Gündem Araştırması-Ekim 2022" saha araştırmasında katılımcılara Türkiye'nin dış politikada attığı adımlara ilişkin sorular yöneltildi. Katılımcılara "Türkiye; Çin ve Rusya’nın başını çektiği 'Şanghay İşbirliği Örgütü' ile askeri, siyasi ve ekonomik iş birliği yapmalı mıdır?" sorusu soruldu. Türkiye'nin ŞİÖ ile askeri, siyasi ve ekonomik iş birliği yapması gerektiğini belirtenlerin oranı yüzde 44 ile birinci gelirken, yapmamasını isteyenlerin oranı yüzde 23,8, fikir belirtmeyenlerin oranı yüzde 32,2 oldu. 

Şanghay Beşlisi nasıl doğdu?

Şanghay İşbirliği Örgütü (Shanghai Cooperation Organisation, SCO) veya bilinen adlarıyla "Şanghay Beşlisi" ve "Şanghay Paktı"; Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında oluşturdukları uluslararası bir örgüt. 26 Nisan 1996'da Şanghay'da toplanan beş ülkenin Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşması'nı imzalamasıyla "Şanghay Beşlisi" kuruldu. Bundan sonra Şanghay Beşlisi yıllık görüşmeleri sırasıyla 1998'de Almatı'da, 1999'da Bişkek'te, 2000'de ise Duşanbe'de yapıldı.

2001 yılında ise görüşmeler ŞİÖ’nün kuruluşu ile sonuçlandı. Beş devlet ile başlayan örgütün tam üye sayısı sonra altıya ulaştı: Rusya, Çin, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Özbekistan. 2001 yılında Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısını altıya çıkardı. 9 Haziran 2017'de Astana'da gerçekleştiren zirvede Hindistan ve Pakistan'ın örgüte katılması ile üye sayısı sekiz oldu. Gözlemci statüsünde olan İran'ın 17 Eylül 2021'de ŞİÖ'ye tam üye olarak kabul edilmesi ile üye sayısı dokuza çıktı.

Örgütün amacı; üye ülkeler arasında karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında iş birliğinin geliştirilmesidir.

Anti-terör ajansının kurulması

Haziran 2001'de üye devletler Sankt-Peterburg Zirvesi'nde örgütün amaç, prensip, yapı ve işleyişini belirleyen ŞİÖ Beyannamesi'ni imzaladı. Ayrıca zirvede "anti-terör ajansı"nın kurulmasını öngören bir anlaşma daha imzalandı.

ABD karşıtı ilk ciddi adım, 2005’te atıldı. ŞİÖ zirve toplantısında, ABD’ye Orta Asya’daki askeri varlığına son verme çağrısı yapılmıştır. Bunun üzerine, Özbekistan’daki ABD askerleri ülkeyi terk ettiler.

Ağustos 2007'de ŞİÖ'ye üye altı ülke, Rusya'nın Ural Dağları'nda "Barış Misyonu 2007" adıyla ortak bir askeri tatbikat gerçekleştirdi.

Türkiye 2012'de, Şanghay İşbirliği Örgütü'ne "diyalog ortağı" olarak katıldı. Katılımı değerlendiren Çin'deki akademisyenler ve Rus analistler, bu kararın hem ŞİÖ hem de Türkiye açısından bir devrim niteliğinde olduğunu belirttiler.

Katılımcılar AB'ye sıcak bakıyor

Araştırmada, "Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğine nasıl bakıyorsunuz?" sorusuna katılımcıların yüzde 58,6'sı "Üyeliğe taraftarım" diye karşılık verirken, yüzde 25,9'luk kesim "Üyeliğe karşıyım" görüşünü bildirdi. Yüzde 15,5 "Fikrim yok" ifadesini kullandı.

AB nasıl bir topluluk?

AB, yirmi yedi üye ülkeden oluşan ve toprakları büyük ölçüde Avrupa kıtasında bulunan siyasi ve ekonomik bir örgüt. Demokratik Avrupa ülkelerinden oluşan, vatandaşlarının hayatını iyileştirmek ve daha iyi bir dünya yaratmak için çalışan bir topluluk.

Avrupa Birliği'nin temelleri 1951 yılında, altı ülkenin (Fransa, Batı Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg) katılımıyla oluşturulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'na ve 1957 Roma Antlaşması'na dayanıyor. O dönemden bu yana, birlik yeni üyelerin katılımıyla boyut olarak büyüdü; var olan yetkilerine yeni görev ve sorumluluk alanları ekleyerek gücünü artırdı.

Birliğe mevcut üye devletler şunlar: Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çekya, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan.

Türkiye'nin AB süreci

2000'li yılların başından itibaren Türkiye'nin AB'ye katılma sürecinde bir hızlanma gözlendi. 17 Aralık 2004 tarihindeki Brüksel Zirvesi’nde Türkiye'nin katılma müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlamasına karar verildi.

31 Ekim 2012'de dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 2023'te (Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. kuruluş yıl dönümünde) Avrupa Birliği'ne üyelik beklediğini açıkça belirtti.

Aralık 2016'da Avrupa Konseyi, Türkiye'nin üyelik müzakerelerinde "mevcut koşullarda" yeni alan açmayacağına karar verdi.

2017'de AB yetkilileri, planlanan Türk politikalarının Kopenhag'ın AB üyeliğine uygunluk kriterlerini ihlal ettiğini ifade etti.

Avrupa Parlamentosu (AP), 19 Mayıs 2021'de aldığı kararda, Türkiye-AB ilişkilerindeki mevcut gidişatın acilen ve tutarlı biçimde tersine dönmemesi halinde Ankara ile katılım müzakerelerinin resmen askıya alınması çağrısı yapıldı. AP'nin İspanyol parlamenteri Nacho Sanchez Amor tarafından kaleme alınan rapor ve buna bağlı karar tasarısı kabul edildi. Raporda, Türkiye’ye temel haklar, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları konularında sert eleştiriler yöneltildi. Avrupa Parlamentosu'nun, daha önceki yıllara oranla Türkiye’ye çok daha fazla sert eleştiriler yöneltildiği gözlendi.