Rus oligarklar nerede?

Rusya Ukrayna’yı işgal ederken Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği, Rus oligarklara çeşitli ekonomik yaptırımlar uygulamaya devam ediyor.

ABD Başkanı Joe Biden'ın haksız kazançlarla elde edildiği gerekçesiyle hedef alınacağını belirttiği Rus oligarkların yatlarının, Bodrum'dan Barselona'ya, Hamburg'dan Maldivler'e kadar farklı noktalarda demirlenmiş olduğu görüldü.

1990'lı yılların başında Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrası özellikle Rusya ve Ukrayna'da ortaya çıkan gelir kaynağı bilinmeyen seçkin zümreye ait kişilere verilen isme, oligark deniliyor. Yunanca ‘oligarkhia’ yani azınlık kuralı anlamına gelmektedir.

İlk modern Rus oligarkları, Mihail Gorbaçov'un SSCB Genel Sekreterliği döneminde (1985-1991) uygulamaya koyduğu serbest piyasa reformlarıyla ortaya çıkmıştı.

Mihail Gorbaçov'un ortaya attığı perestroyka (reform) sırasında, Rusya'daki birçok genç girişimci, kişisel bilgisayar ve kot pantolon gibi malları genelde kaçakçılık yoluyla ülkeye ithal etti ve karaborsada yüksek karlarla sattı. Gorbaçov’dan sonra göreve gelen Boris Yeltsin döneminde (1991-1999) mevcut Rus hükümetiyle bağlantılı bir avuç genç girişimci kişi devletin serbest piyasa ekonomisine geçişiyle birlikte yapılan özelleştirmelerde edinilen devlete ait emtiaların (doğalgaz ve petrol gibi) dünya piyasasından çok daha ucuz olduğunu fark ederek arbitraj yoluyla servetlerini katladılar. Bu kişiler genelde tekrar Rus ekonomisine yatırım yapmak yerine yurt dışındaki bankalara servetlerini koymayı tercih ettikleri için o anki mevcut düzene kleptokrasi adı verildi. Bu durum, Rusya'nın 1990'lı yıllardaki derin ekonomik krizine yol açan en önemli etkenlerden olmuştu.

Sonraki dönemde devlet başkanlığı görevine gelen Vladimir Putin 2000-2004 yılları arası oligarklarla bir güç mücadelesine girişti. Fakat daha sonra oligarkların mevcut Rus Hükümeti’ne destek vermeleri ve onlarla uyum içinde çalışmaları şartıyla güçlerini korumalarına izin verildi.

Forbes dergisinin yayımladığı bültene göre; Rusya’nın en zengin 10 iş insanı şu isimlerden oluşuyor: Alexey Mordashov, Vladimir Potanin, Vladimir Lisin, Vagit Alekperov, Leonid Mikhelson, Gennady Timchenko, Alisher Usmanov, Andrey Melnichenko, Pavel Durov, Suleiman Kerimov.

En zengin ilk 10 Rus iş insanı listesinde bulunmayan ama yaptırımlara maruz kalan diğer iş insanları ise şu şekilde: Roman Abramovich, Oleg Deripaska, Mikhail Fridman, Vladim Stralhazsky, İskender Mahmudov, Igor Sechin, Leonard Blavatnik.

İki Sovyet çelik fabrikası işçisinin oğlu olan Mordashov, 2015'te görevden ayrılana kadar 19 yıl boyunca CEO olduğu çelik şirketi Severstal'ın çoğunluk hissedarıydı. Hisse senetleri geçen yılki listeden bu yana yüzde 72 arttı ve Mordashov'un Rusya’nın dördüncü en zenginlikten, en zengin isim olmasına yardımcı oldu.

Çelik endüstrisinde faaliyet gösteren Severstal PAO şirketinin büyük hissedarı olan Mordashov’un altın, telekomünikasyon ve finans gibi birçok alanda yatırımları mevcut. Forbes’a göre, Mordashov’un serveti, 29.1 milyar dolar civarında.

Mordashov’a ait, ‘Lady M’ isimli yat, İtalya’nın Imperia kentinde yakalandı. SuperYachtFan isimli siteye göre, yatın fiyatı 55 milyon dolar. Mordashov’a ait olan, M-YSSF kod numaralı uçak ise Moskova’da bulunuyor.

Vladimir Potanin, dünyanın en büyük rafine nikel üreticisi Norilsk Nickel’in yüzde 36’lık hissesinin sahibi. Forbes’a göre, 27 milyar dolarlık servete sahip olan, 61 yaşındaki oligarkın sigortadan medyaya, tarımdan petrol sektörüne pek çok yatırımı bulunuyor. Potanin, 1996-1997 yılında Yeltsin Hükümeti’nin Birinci Başbakan Yardımcısı idi.

Rusya’nın en zenginlerinden olan Potanin’in hayatında Türkiye’nin, özellikle de Ankara’nın önemli ve özel bir yeri bulunuyor. TürkRus.Com'un daha önce haber yaptığı bilgilere göre, Potanin’in babası Oleg Potanin (1936-2010) 1960’ların sonunda Ankara’daki Sovyet Büyükelçiliği’nde ticaret ataşesi olarak görev yaptı. 1961 Moskova doğumlu olan Vladimir Potanin, ilkokulu Ankara’daki Sovyet elçiliğinin ilkokulunda okudu.

Kommersant’ın haberine göre, Potanin’in Interros şirketinin en büyük yatırımcısı olduğu Winter Capital Partners (WCP) adlı fon, Getir’in ortaklarından. Potanin’in şirketi, geçtiğimiz yıl, Türkiye’de Nazım Salur tarafından kurulan Getir adlı şirketin 35 milyon dolarlık payını satın aldı.

Vladimir Potanin’e ait Barbara isimli yat, MarineTraffic sitesine göre, İtalya’nın Genoa şehrinde bulunuyor. SuperYacht Fan sitesine göre, Barbara yatının fiyatı 150 milyon dolar.

Vladimir Lisin, Rusya'nın alüminyum ve çelik ihracatına hakim olan bir grup tüccar için çalışmaya başladı. Ortaklar 2000 yılında ayrıldığında, Lisin, Rusya'nın halka açık Novolipetsk Steel'in çoğunluk hissesini aldı. Şirketin Türkiye Ofisi’ni 2017 yılında açan Novolipetsk’in internet sitesinde yer alan bilgilere göre şirket, ihracatının yüzde 20’sini Türkiye’ye yapıyor.

Lisin, Avrupa Atıcılık Konfederasyonu ve Rusya Atıcılık Birliği Başkanı’dır ve Rusya Olimpiyat Komitesi'nin başkan yardımcısıdır. Aynı zamanda Rus Çelik Birliği'nin de başkanıdır.

Lisin’in ‘Socrat’ isimli yatı, şu anda Moskova’da demirlenmiş durumda. Lisin’in OE-INL kod numaralı uçağının ise nerede olduğu bilinmiyor.

Vagit Alekperov, Rusya’da Sberbank ve Rosneft’ten sonra ülkenin üçüncü büyük şirketi Lukoil’in kurucusu. 100 binden fazla çalışanı bulunan şirket, 2020 yılında 72 milyar dolar gelir elde etti. 71 yaşındaki oligarkın servetinin 24.9 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Vagit Alekperov, 21 Nisan 2022 tarihinde, Lukoil'deki görevinden istifa etmişti.

Rus petrol şirketi Lukoil'in eski başkanı Vagit Alekperov’a ait ‘Galactica’ isimli 230 metrelik yat, Barselona'dan Karadağ'daki Tivat'a doğru yola çıktı. Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ertesi günü, kaptan mürettebata yola çıktıklarını söyledi. Tivat'ta durduktan sonra gemi izleme sitelerinden kayboldu.

                                                                       VP-CLO isimli uçağın rotası, flightradar24

Kariyerine Rusya'nın Tyumen bölgesinde bir gaz boru hattı üzerinde çalışan bir inşaat şirketinde ustabaşı olarak başlayan Rus oligark Leonid Mikhelson, doğal gaz üreticisi Novatek ve petrokimya şirketi Sibur'da Gennady Timchenko ile ortak durumda bulunuyor.

Dünya çapında yaklaşık 70 ülkede enerji, otomotiv, inşaat, hızlı tüketim malları, kimya ve diğer sektörlerde faaliyet gösteren yaklaşık 26 bin çalışanı bulunan Sibur’un Türkiye ofisi, İstanbul-Levent’te bulunuyor.

Mikhelson, 2017'de Eski ABD Başkanı Donald Trump tarafından imzalanan CAATSA, Amerika'nın Düşmanlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Mücadele Yasası'nda, adı geçen birçok Rus "oligarktan" biridir.

Mikhelson, Rusya Federasyonu’nun Onur Rozeti Nişanı’nın sahibidir.

Enerji, ulaşım ve inşaat sektörlerindeki yatırımlarıyla yaklaşık 22 milyar dolar serveti bulunan Gennady Timçenko ise Putin'in 1990'lı yılların başından bu yana St. Petersburg şehrinden tanıştığı yakın bir dostu olarak biliniyor.

Mart 2014'te, Kırım statüsü referandumunun ardından ABD Hazinesi, Timchenko'yu “Rus liderliğinin yakın çevresinin üyeleri” olarak onaylanan kişilerin bir listesi olan Özel Olarak Belirlenmiş Vatandaşlar Listesi'ne (SDN) koydu.

Yaptırımlar, Timchenko’nun, ABD'de sahip olduğu tüm varlıkları dondurdu ve ABD'ye girmesini yasakladı. 22 Şubat 2022'de İngiltere hükümeti, Rusya'nın Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri’nin bağımsızlığını tanımasının ve cumhuriyetlere asker göndermesinin ardından Timchenko'ya yaptırımlar ilan etti. 28 Şubat 2022'de, Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle ilgili olarak, Avrupa Birliği, Timchenko'yu kara listeye aldı ve tüm varlıklarını dondurdu. 4 Mart 2022'de İtalyan polisi, liman kenti Sanremo'da, Timchenko’nun yatı Lena'ya el koydu.

Alisher Usmanov ilk servetini eski Sovyetler Birliği'nde kıt bir mal olan plastik poşetler üreterek yaptı. Facebook ve Çinli elektronik firması Xiaomi'de yatırımcıydı. Forbes’a göre, Usmanov’un serveti, 18.4 milyar dolar.

Usmanov’un Dilbar isimli meşhur mega yatına Almanya tarafından el kondu. 800 milyon Euro değerindeki yat, bakım için Hamburg Limanı’nda bulunuyordu.

Usmanov’un Alaiya (Lady Gulya) isimli yatı, 23 Mart’ta Maldivler’e ulaşırken, sonrasında ise menzil dışı kaldı ve yörüngeden çıktı.

Andrey Melnichenko, Forbes'a göre, Rusya'daki en zengin 8. kişi konumunda. Melnichenko’nun serveti, 17.9 milyar ABD Doları olarak tahmin ediliyor.

Melnichenko, 9 Mart 2022'de "Rusya Hükümeti’ne önemli bir gelir kaynağı sağlayan ekonomik sektörlerde yer alan önde gelen iş insanlarından biri" olması nedeniyle AB yaptırım listesine alındı.

Melnichenko, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin arifesinde Putin ile oligarklar arasında Şubat 2022'de düzenlenen bir toplantıya katıldı. New York Times'a göre; Melnichenko, Putin’e yakın oligarklar arasında yer alıyor. Buna cevaben Melnichenko, "Ukrayna'daki trajik olaylarla hiçbir ilgisi olmadığını" ve "siyasi bir bağlantısı olmadığını" belirterek, "tıpkı Ukrayna'dan düzinelerce iş adamı gibi, bir iş konseyine üyelik yoluyla bir toplantıya katılmak arasında bir paralellik kurmak" olduğunu belirtti.

Melnichenko’nun sahibi olduğu, dünyanın en büyük yelkenlisi, 530 milyon değerindeki Sailing Yacht A'ya İtalya tarafından Trieste Limanı’nda el konuldu.

Pavel Valeryeviç Durov, VK sitesinin kurucusu ve eski CEO'su, Telegram uygulamasının kurucu ortağı olan Rus girişimcidir.

Günümüzde Berlin merkezli kriptolu mesajlaşma uygulaması Telegram'ın sahibidir. Forbes'e göre 17.2 milyar dolar serveti ile Dünya'nın en zengin 112. kişisidir.

Nisan ayında Ukrayna olaylarında Rusya hükümetinin yanında yer almadığından VK’daki görevinden istifa ettirilmiştir. Durov, Ukraynalı protestocuların kişisel bilgilerini Rusya güvenlik güçlerine vermeyeceğini, bunun hiçbir yasal yanının olmadığını VK üzerindeki kişisel profilinden açıkça beyan etmiştir.

Pavel Durov’un, yat ve uçak bilgisi bilinmemektedir.

Suleiman Kerimov, 2008 yılından bu yana Rusya Federasyonu Federasyon Konseyi'nde Dağıstan Cumhuriyeti'ni temsil etmektedir.

Nisan 2018'de Amerika Birleşik Devletleri Hazine Bakanlığı tarafından yaptırımlara tabi tutuldu. 26 Temmuz 2020'de, Amerikan iş dergisi Forbes, Kerimov'un tahmini mal varlığının net 15.8 milyar ABD doları olduğunu ve kendisinin dünyanın en zengin 56. kişisi olduğunu bildirdi.

Nisan 2018'de ABD, Kerimov ve diğer 23 Rus vatandaşına yaptırım uyguladı.

Kerimov, Eski ABD Başkanı Donald Trump tarafından 2017 yılında imzalanan ve Amerika'nın Düşmanlarına Yaptırım Yoluyla Karşı Mücadele Yasası, CAATSA'da adı geçen birçok Rus "oligarktan" biridir.

Suleiman Kerimov’un sahibi olduğu ‘ice’ isimli yat, son olarak İtalya’nın Genoa şehrinde görüntülendi.

ABD, Pasifik Okyanusu üzerindeki ada ülke Fiji'de Rus oligark Süleyman Kerimov’un lüks yatı Amadea’ya da geçtiğimiz günlerde el koydu. 

Kerimov’un, VP-BBW kod numaralı uçağı ise en son 13 Mayıs tarihinde, ABD'nin Teksas eyaletine bağlı Sherman'da görüntülendi. 

Batılı ülkelerin yaptırım uyguladığı isimler arasında bulunan Rus oligark Roman Abramovich, Forbes dergisine göre, yaklaşık 13 milyar dolar servetiyle dikkati çekiyor.

Marine Traffic isimli gemi izleme sitesine göre, Abramovich’in yatı Solaris, 8 Mart’ta onarımda olduğu Barcelona’daki tersaneden ayrıldı. 13 Mart’ta ise Karadağ’dan kalkan ve 19 Mart’ta İstanbul’a gelmesi planlanan yat, 21 Mart tarihinde, TSİ 17.00’de Bodrum’a yanaştı.

Abramovich’in bir diğer yatı olan ‘Eclipse’, 21 Şubat 2022 tarihinde Philipsburg’tan kalktı ve yaklaşık bir ay sonra, 22 Mart’ta, Marmaris’e geldi.

Abramovich, 5-12 Mart günleri arasında da iki kez İstanbul’a geldi. Abramovich’in 65 milyon dolar değerindeki özel jeti LX-RAY, 5 Mart’tan 12 Mart’a kadar İstanbul Havalimanı’nda kaldı. 12 Mart’ta ise İstanbul’dan Moskova’ya uçan jet, 13 Mart’ta Moskova’dan Tel Aviv’e gitti. 14 Mart 16:15 sularında Tel Aviv’den kalkan jet, yaklaşık iki saat sonra İstanbul Havalimanı’na indi. Jet, 15 Mart’ta saat 05.00 civarında havalandı ve TSİ 09:15 civarında Moskova’ya indi.