Lozan Barış Antlaşması'nın 100. yılı

AZE Haber Ajansı

ANKARA- Modern tarihin en önemli hukuki metinleri arasında yer alan ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu anlaşması olarak kabul edilen Lozan Barış Antlaşması'nın 100. yılı. 

24 Temmuz 2023 Lozan Antlaşması'nın imzalanmasının 100. yıl dönümü.

ANLAŞMAYA GİDEN SÜREÇ

Ankara hükümetinin ve Türk ordusunun Büyük Taarruz'da elde ettiği zaferin ardından 11 Ekim 1922'de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) hükümeti, İngiltere, Fransa ve İtalya imza koydu.

Ateşkes antlaşmanın ardından Ankara hükümeti, Ekim 1922'de toplanacak olan barış konferansına davet edildi. Yazılan davet mektubunda, "Doğu'da savaşa son verecek bir antlaşmanın" yapılması amacıyla Lozan'da bir konferansın toplanacağı bildiriliyordu.  

Ancak konferansa Ankara hükümeti ile birlikte İstanbul'daki saltanat yönetiminin de temsilcileri davet edilmişti. Konferansa İstanbul'daki saltanat idaresi ile beraber iştirak edilmesinin "söz konusu bile olmadığını" bildiren TBMM, 1 Kasım 1922'deki oturumunda saltanatı kaldırma kararı aldı.

Ankara hükümeti Lozan'a Hariciye Vekili İsmet İnönü önderliğindeki heyetle katıldı.

İlk tur görüşmeler, Musul'un statüsü ve kapitülasyonların durumu gibi bazı konularda yaşanan tıkanıklığın aşılamaması nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı.

Şubat 1923'te ise ikinci tur görüşmeler başladı. Bu kez görüşmelerde sonuç sağlandı ve 24 Temmuz 1923 tarihinde antlaşma imzalandı.

Antlaşmaya TBMM hükümetinin yanı sıra İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya ve ilerleyen yıllarda kurulacak olan Yugoslavya'nın temelini oluşturan Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı imza attı.

Tüm tarafların kendi iç onay süreçlerini tamamladığının bildirmesiyle birlikte "Lozan Barış Antlaşması" 6 Ağustos 1924'te yürürlüğe girdi.

NEDİR? NE DEĞİLDİR?

Lozan'ın 100. yılında geçersiz olacağı yönünde birtakım iddialar zaman zaman kamuoyunu meşgul etse de Lozan, süresi olmayan, kalıcı uluslararası anlaşmalar arasında yer alıyor.

Türkiye'nin siyasi bağımsızlığını koruyabilmesi ve kendi iç işlerini belirleyebilmesi açısından büyük bir kazanım olan Lozan Antlaşması maddeleri bağımsızlığı, sınırları, azıklık haklarını, borçların iptalini, boğaz ve deniz hakları barındırıyor.

Lozan, Birinci Dünya Savaşı'nın ardından İstanbul'daki Osmanlı yönetiminden bağımsız olarak Ankara'da kurulan TBMM hükümetinin uluslararası arenada meşruiyet kazandığı anlaşma olarak görülüyor.

Lozan Barış antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurucu anlaşması olarak kabul ediliyor.

Antlaşma ile Türkiye'nin bugünkü sınırları büyük oranda çizilmiş, Osmanlı İmparatorluğu zamanında Batılı devletlere verilen ekonomik imtiyazlar tamamen kaldırıldı.

Lozan Antlaşması, azınlık haklarıyla ilgili de düzenlemeler getirdi. Buna göre, Türkiye'de yaşayan gayrimüslimler azınlık olarak tanımlandı. Ayrıca, Batı Trakya'daki Türk toplumuna da "azınlık" statüsü verildi.

Lozan'ın bir diğer önemli sonucu da Ege Denizi ve buradaki adaların aidiyeti ile ilgili yapılan düzenlemeler oldu. Türkiye, aralarında Midilli, Sakız ve Sisam'ın da olduğu bazı adaları Yunanistan'a veren 1913 tarihli antlaşmaları kabul etti ve 12 ada üzerindeki haklarından da feragat etti. Bununla birlikte Bozcaada ve Gökçeada'nın kontrolü Türkiye'ye bırakıldı.

"EŞSİZ BİR ZAFERDİR"

“Türkiye'nin tapu senedi” olarak gösterilen Lozan için Ulu Önder Atatürk, Nutuk'ta şöyle dedi:

“Bu antlaşma, Türk Milleti'ne karşı, yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması ile tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastın sonuçsuz kaldığını bildirir bir belgedir. Benzeri görülmemiş bir siyasi zafer eseridir!”

“Lozan Türk tarihinde bir dönüm noktasıdır” diyen Atatürk, 26 Temmuz 1927'de Lozan'ın “milli bayram” olarak kutlanmasını istedi. Lozan, 1924-1950 arasında, tam 27 yıl, resmen olmasa da fiilen milli bayram olarak kutlandı. 1950 sonrası ise kutlamalar sonra erdi.