NATO üyeliği için 7 adım: Türkiye, TBMM'de veto edebilir mi?

ANKARA - Finlandiya ve İsveç’in, Rusya tehdidine karşı NATO’ya başvurusunun kabul edilmesi ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, NATO Zirvesi'nde, Türkiye ile İsveç ve Finlandiya arasında imzalanan üçlü muhtıraya ilişkin, "Biz parlamentomuzdan bunu geçirmedikten sonra zaten bu iş yürümez. İsveç ve Finlandiya'nın üzerine düşen görevleri yerine getirmesi lazım." açıklaması, “NATO’ya nasıl üye olunur?” sorusunu da beraberinde getirdi.

NATO, Türkiye'nin İsveç ve Finlandiya'nın üyelik başvurusundaki vetoyu kaldırmasıyla iki ülkenin başvurusunu kabul etti. Söz konusu iki ülkenin NATO üyeliği için 7 adımlı prosedür süreci başlamış oldu. NATO'nun yeni üye kabul etmesi birçok aşamadan oluşan teknik ve yasal süreçleri içeriyor. Bir ülkenin ittifaka üye olabilmesi için mevcut 30 müttefik ülkenin hepsinin birden üyeliğe onay vermesi şartı bulunuyor. NATO, Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinin oluşturduğu ve kolektif savunma temeline dayanan bir askerî ittifak konumunda olan bir örgüt. İttifaka katılma süreci Kuzey Atlantik Antlaşması'nın 10. maddesinde düzenleniyor.

TBMM'de şu anda 581 milletvekili bulunuyor. Adalet ve Kalkınma Partisi'nin (AK Parti) 286, Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) 47 milletvekili olduğu göz önüne alındığında, Cumhur İttifakı'nın, tek başına İsveç ve Finlandiya'nın NATO üyeliğini parlamentodan geçirme ya da veto hakkı var. Meclis'te toplam 581 milletvekili olduğundan, salt çoğunluk olan 291 sayısı yeterli olacak. AK Parti ve MHP'nin toplam vekil sayısının 333 olduğu düşünüldüğünde, İsveç ve Finlandiya'nın üyeliğinin TBMM'den geçmesine kesin gözüyle bakılıyor.

NATO’ya katılım süreci ve oy birliği şartı

NATO, üyelik konusunda "açık kapı" politikası izliyor. Bu politika, ittifakın kurucu anlaşmasının 10. maddesine dayanıyor.

NATO'nun resmi internet sitesi, Kuzey Atlantik Antlaşması

Bu maddede kurucu Washington Antlaşması'na taraf olan ülkelerin Kuzey Atlantik bölgesinin güvenliğine katkı sağlamak için herhangi bir Avrupa ülkesini ittifaka katılmaya davet edebileceği belirtiliyor.

NATO’nun web sitesinde üyelik sürecini oluşturan 10. madde şu ifadeleri içeriyor: “Taraflar, bu Antlaşma'nın ilkelerini geliştirebilecek ve Kuzey Atlantik Bölgesinin güvenliğine katkı yapacak durumda olan herhangi bir Avrupa devletini bu Antlaşma'ya katılmaya oy birliği ile davet edebilirler. Davet edilen Devlet katılım belgesini Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti'ne vererek bu Antlaşma'ya taraf olabilir. Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti aldığı her bir katılma belgesinden tüm Tarafları haberdar edecektir.”

NATO'nun resmi internet sitesi, Kuzey Atlantik Anlaşması: Madde 10-11

Ancak bir ülkenin NATO'ya dahil olabilmesi için oy birliği, yani mevcut 30 müttefik ülkenin hepsinin birden onay vermesi gerekiyor.

NATO üyeliği normal şartlarda uzun bir süreç gerektiriyor. Bunun için çok aşamalı bir sürecin tamamlanması isteniyor.

Buna göre, NATO müttefikleri bir başka ülkenin ittifaka katılmasını kararlaştırdıklarında NATO, o ülkeye resmi davet gönderiyor. Bundan sonra 7 adımlık katılım süreci başlıyor:

1. Adım: NATO uzmanlarıyla davet edilen ülkenin temsilcileri görüşmeler gerçekleştiriyor.

2. Adım: Davet edilen ülke NATO Genel Sekreteri’ne resmi niyet mektubu gönderiyor ve NATO üyeliğinin yükümlülüklerini ve üzerine düşen taahhütleri kabul ettiğini bildiriyor.

3. Adım: NATO, Washington Antlaşması’na ilave katılım protokollerini hazırlıyor. Bu protokoller, NATO ülkeleri tarafından imzalanıyor.

4. Adım: Protokollerin NATO üyesi ülkeler tarafından kendi ulusal yasaları ve prosedürleri uyarınca onaylanması gerekiyor. (ABD Senatosu’nun üçte ikisinin onayı gerekiyor, TBMM'de, toplantıya katılanların salt çoğunluğu, yani yarısından fazlası ile karar alınıyor.)

5. Adım: Tüm üye ülkeler, kendi onay süreçlerini tamamladıktan sonra yeni üyenin katılımını öngören protokolleri kabul ettiklerine dair bildirim yapıyor.

6. Adım: Bütün bu aşamalar tamamlanınca NATO Genel Sekreteri, yeni üyeyi ittifaka katılmaya davet ediyor.

7. Adım: Yeni üye kendi ulusal yasal sürecini tamamlayarak katılım belgesini Washington Anlaşması’nı saklayan ABD’ye teslim ediyor ve NATO üyesi oluyor.

NATO üyelik sürecinde, en fazla zaman alacak konu, katılım protokollerinin ittifakın 30 üyesinin parlamentolarında onaylanması sırasında yaşanabilir. Erdoğan'ın, "Parlamentomuz onay vermezse bu iş yürümez" açıklaması da bu bağlamda okunabilir.

TBMM, 1 Temmuz itibarıyla tatile girdi ve yasalar gereği 1 Ekim 2022 tarihinde açılacak. Ancak, Anayasa'nın 93. maddesine göre, "Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil sırasında, doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulu'nun istemi üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır. Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine, Meclis'i toplantıya çağırabilir." Bu doğrultuda özel durumlarda Meclis, tatilde toplanabilir ve karar alabilir. 

                                                                                                                      Anayasa Madde 93

TBMM'de şu anda 581 milletvekili bulunuyor. AK Parti'nin 286, MHP'nin 47 milletvekili olduğu göz önüne alındığında, Cumhur İttifakı'nın, tek başına İsveç ve Finlandiya'nın NATO üyeliğini parlamentodan geçirme ya da veto hakkı var. Meclis'te toplam 581 milletvekili olduğundan, salt çoğunluk olan 291 sayısı yeterli olacak. AK Parti ve MHP'nin toplam vekil sayısının 333 olduğu düşünüldüğünde, İsveç ve Finlandiya'nın üyeliğinin TBMM'den geçmesine kesin gözüyle bakılıyor.

                                                                                                    TBMM İnternet sitesi, milletvekili dağılımları

En son katılan ülke: Makedonya

NATO'ya en son üye olan Kuzey Makedonya'nın katılımı için onay süreci 13 ay sürmüştü. Yunanistan, Makedonya’nın adından dolayı adaylığına karşı çıkmıştı. Makedonya, adına "Kuzey" ifadesini ekledikten sonra Yunanistan üyeliğe "evet" demiş ve Kuzey Makedonya, NATO üyesi olmuştu.

İsveç Başbakanı Magdalena Andersson, NATO Liderler Zirvesi’nin davetlisi olarak İspanya'nın başkenti Madrid'de basına açıklamalarda bulunurken, İsveç'in NATO'ya üyelik müzakerelerinin bir yıl sürebileceğini belirtmişti.