Çöp dosyası: Adana'da neler oluyor?

Haber Merkezi

Bloomberg haber ajansı Londra’daki 3 TESCO geri dönüşüm kutusuna 3 adet GPS (uydu tabanlı radyonavigasyon sistemi) cihazı yerleştirmesiyle tartışmalar başladı.  Atık kutularından birinin Türkiye’ye, 3 bin 200 kilometre uzaktaki Adana’ya, geldiği anlaşıldı. Geçen ay yayınlanan bu haber Türkiye'de gündeme damgasını vurdu.

Çevre örgütü Greenpeace tarafından yayımlanan yeni bir rapora göre, geçen yıl İngiltere'deki plastik atıkların yaklaşık yüzde 40'ı Türkiye'ye ihraç edildi ve yasa dışı yollarla toplanıp yakıldı.

Araştırmacılar rapor için Adana'daki 10 çöp sahasını inceledi ve İngiltere'de faaliyet gösteren Tesco, Asda, Co-op, Aldi, Sainsbury's, Lidl ve Marks & Spencer gibi süpermarketlere ait plastik poşetler ve yine bu şirketlerin ürünlerini buldu.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, söz konusu haberleri yalanlayarak, "Bu tür iddialar daha önce de gündeme getirilmişti. Tehlikeli atıkların yakıldığı iddia edilen 11 noktadan toprak numuneleri aldık, analizlerde çevre ve insan sağlığı açısından tehlike oluşturacak hiçbir parametre tespit edilmedi. Görüntülere ilişkin de incemeler yapılmış, görüntülerin yeni olmadığı anlaşılmış, o alanda herhangi bir tehlikeli atığa sahada rastlanmamıştır. Haber ve haberin içeriğinde yer alan tüm bilgiler tamamen asılsızdır ve gerçeği yansıtmamaktadır" demişti.

Peki, tartışmaya neden olan görüntüler nereden çıkıyor?

Gazete Durum, özel bilgilerle Adana’daki çöp dosyasını açıyor.

Resmi rakamlara göre Türkiye, Malezya ve Polonya ile beraber 2020'de en yüksek plastik atık ithal eden ülkeler arasında.

Türkiye’de bu durumu ticarete çevirenler var. Doğaya ve çevreye zarar vermesine rağmen yasa dışı atıkların yok edilmesini önü bir türlü alınamıyor.

Aksine çöp ithali her yıl daha da artıyor.

CHP İzmir Milletvekili Murat Bakan, Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) üzerinden 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında konuyla ilgili bilgi edinme başvurusu yaptı.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı başvuruya yanıt verdi.

Bakanlık bir kez daha, “31/03/2022-02/04/2022 tarihleri arasında denetim yaptığını, 2021 yılında atık döküldüğü tespit edilen ve temizlenen alanlar ile yeniden atık dökümü yapıldığı iddia edilen bütün bölgenin tarandığını ve herhangi bir döküm tespit edilmediğini, herhangi bir tehlikeli atığa rastlanılmadığını” yineledi.

Bakanlık, 2021 yılında 57 binin üzerinde çevre denetimi gerçekleştirdiğini bunun “Cumhuriyet tarihinde yapılan en yüksek denetim sayısı” olduğunu ifade etti. Bakanlık, bu denetimlerde Çevre Mevzuatına aykırı hareket eden 3 bin 941 tesise toplamda 350 milyon 228 bin 270 lira idari para cezası uygulandığını, 406 tesisin ise faaliyetten men edildiğini açıkladı.

ADANA’DAKİ 29 İŞLETMEYE FAALİYETTEN MEN

Adana’da son 2 yıl içerisinde toplamda 4 bin 218 denetim yapıldığını, bu denetimlerin bin 212’sinin atık konusunda gerçekleştirildiğini belirten Bakanlık, “2021 yılı Nisan ve Mayıs Aylarında da bölgede devam eden rutin denetimlere ilave olarak merkez denetim ekiplerinin bölgeye sevk edildiğini ve plastik atık geri dönüşüm sektöründe kapsamlı bir denetim yapıldığını; bu denetimlerde Çevre Kanununa göre alınması gereken Çevre İzni ve Lisans Belgesi ile Geçici Faaliyet Belgesi olmadığını tespit edilen 29 işletme hakkında faaliyetten men kararı, 32 işletme hakkında da 7 milyon 900 bin Türk lirası idari para cezası uyguladığını” açıkladı.

Bakanlık ayrıca Adana’nın muhtelif bölgelerine atık döktüğü tespit edilen 2 şahıs hakkında, 466 bin TL para cezası uygulanarak bu şahısların eyleminin Türk Ceza Kanunu’nun ‘Çevreyi kasten kirletmek’ suçundan değerlendirilmesi için Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulduğunu belirtti.

BU ÇELİŞKİ NASIL AÇIKLANIYOR?

CHP’li Murat Bakan ise tepkisini şu şekilde dile getirdi:

“Bakanlık, Adana bölgesine dökülmüş atıkların lisanslı bertaraf tesislerine gönderilerek bölgenin temizlendiğini, Cumhuriyet tarihinde yapılan en yüksek denetim sayısına ulaşıldığını iddia etse de binlerce denetim yaptığını, milyonlarca TL ceza kestiğini anlatsa da bu, yanlış giden bir şeyler olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Her gün tonlarca geri dönüşümü mümkün olmayan çöp ülkemize girmeye devam ediyor, hemen her gün tonlarca çöpün ormanlık alanlara, Çukurova’nın tarım arazilerine saçılmış olduğuna dair görüntüler ortaya çıkıyor. Madem bu kadar çok denetim yapıldı, yapılıyor bu çelişki nasıl açıklanıyor?”

"NORMAL TOPRAKTAN 400 BİN KAT FAZLA ZEHİR İÇERİYOR"

Çöp dükümü ve ithalatına tepki gösteren bir diğer isim ise CHP Adana Milletvekili Burhanettin Bulut, plastik çöpleri yerinde tespit etti.

Bulut, Çukurova ilçesinde yerleşim yerlerinin hemen yakınında Avrupa'dan gelen çöpleri görüntüledi.

Hepsi Avrupa ülkelerine ait, Türkiye'de bulunmayan ürünlerin çöpü olduğunu kaydeden Bulut, çöp dökülmesi yasak olan alana bu çöplerin kaçak olarak atıldığını, ihbar üzerine belediye görevlilerinin çöplerin temizliğini yaptığını ifade etti.

Çukurova'nın yaklaşık 3 kilometre yakınına, inşaatların hemen yanına kaçak olarak çöplerin döküldüğünü kaydeden Bulut, şöyle devam etti:

"Bu ürünler Türkiye'de satılan ürünler değil, burada plastik çöpleri yakmaya çalışmışlar. Adana'nın dört bir yanında bu görüntüleri görmek mümkün. Seyhan, Sarıçam, Yüreğir'de de bu çöplerden var. Önce bu çöpleri döküyorlar, üzerine toprakla kapatıyorlar. Daha sonra bir kez daha çöp döküp, üzerini kapatıyorlar. Katman oluşturuyorlar. Burası Greenpeace'in ölçüm yaptığı alanlardan birisi. Normal topraktan 400 bin kat fazla zehir içeriyor. Burası bir çöp alanı değil, yerleşim birimlerinin hemen yanı başı. Buradan 1 kilometre ötede göl var. 3 kilometre ötede Çukurova'nın merkezi var. Her türlü çöp burada var. İngiltere'de Almanya'da tüketilmiş, ambalajı dünyanın en bereketli toprakları olan Çukurova topraklarına gömülmüş. Elimizi nereye atsak plastik çöp çıkıyor. Türkiye'de poşetler paralı ama Avrupa'dan plastik çöp satın alıyoruz. Yüzlerce yılda erimesi mümkün değil. Kepçeyle tespit edilen çöpler belediye araçları taşıyor. Buralar şikayet sonrası tespit edilen yerler."

İNGİLTERE ÇEVRE BAKANLIĞI: TAAHHÜT EDİYORUZ

İngiltere Çevre, Gıda ve Köy İşleri Bakanlığı konuya ilişkin yaptığı açıklamada, plastik atıkların yurt içinde ele alınması yönünde kararlı olduklarını söyledi.

Bakanlık şunları aktardı:

"Bu nedenle plastik atıkların OECD dışı ülkelere ihracatını yasaklamayı ve daha sıkı kontroller yoluyla - Türkiye gibi ülkeler de dahil olmak üzere - yasa dışı atık ihracatını kısıtlamayı taahhüt ediyoruz."

İngiltere'nin plastik kirliliğiyle mücadelede küresel bir lider olduğunu iddia eden bakanlık, plastik ambalaj vergisi ve zorunlu elektronik atık izleme tasarılarının geri dönüşüm oranlarını artıracağını, atıkları ve çevre suçlarını da azaltacağını savundu.

GREENPEACE NE DİYOR?

Greenpeace, 2021 Nisan ayındaki saha araştırmasında, ithal edilen plastik atıkların Adana’da yasa dışı olarak çevreye döküldüğünü ve açıkta yakıldığını tespit etmişti. Bu alanlardan toplanan toprak, kül, su ve tortu örnekleri Greenpeace Araştırma Laboratuvarlarında bilim insanları tarafından incelendi. Analiz sonucu tespit edilen kirleticiler, tehlikeli ve çoğu toksik kalıcı etkiye sahip kimyasallardı.

Greenpeace Akdeniz araştırmasında incelenen 5 farklı çöp döküm alanı, Adana’nın verimli tarım, hayvancılık ve sulama arazileri içinde yer alıyor.

Bu noktada; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yapıldığı söylenen toprak analizlerini içeren raporun, çevresel bilgiye erişim hakkı çerçevesinde kamuoyu ile paylaşılması büyük önem taşıyor.

Plastik atık ithalatı, İngiltere gibi yüksek gelirli ülkelerin kendi plastik krizlerine karşı icat ettikleri orantısız bir güç oyunudur. Atık Oyunları Raporu’nun ortaya koyduğu bilimsel verilere de dayanarak belirtiyoruz; plastik atık ithalatının çevrede ve insan sağlığında bıraktığı hasarın maalesef geri dönüşü yok.

Greenpeace açıklamasında şu ifadelere yer veriliyor:

“2019 yılından beri Greenpeace, plastik atık ithalatı konusunda hem saha araştırmaları hem de bilimsel analizler yoluyla elde ettiği verileri kamuoyuyla şeffaf bir şekilde paylaşmaktadır. Bu konuyla ilgili görüşümüz, son 3 yıldır yaptığımız bilimsel analizlere ve uluslararası hukuk metinlerinin Türkiye’ye tanıdığı hakların kullanımına ilişkin maddelere dayanmaktadır.

İlgili haberin ortaya koyduğu esas sorun, İngiltere’deki Tesco firmasının geri dönüşüm adı altında greenwashing/yeşil badana yaparak plastik atıklarını Adana’ya denetimsiz ve yasa dışı yollarla gönderdiği gerçeğidir. Bu habere ilişkin soruları yanıtlaması gereken TESCO ve İngiltere Hükümeti sessiz kalırken haberin Türkiye’de “yalanlanması” maalesef yanlış bir yaklaşımdır. Halbuki, bu tespit üzerine Türkiye tarafından atılması gereken adım, süreci araştırmak, ilgili ülkeler ve küresel şirketlerle irtibata geçmek ve tezler doğrulandığında da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının zararının ilgili ülkeler ve şirketler tarafından tazmini için çalışmaktır.

Bilimsel açıdan bakıldığında ise ispatlanmış olumsuz bir etkiyi meşrulaştırmak, Basel sözleşmesiyle taahhütte bulunan İngiltere gibi ülkelere sorumluluktan kaçacak açık bir kapı bırakmaktadır. Türkiye tarafından yapılan açıklamanın bilimsel açıdan geçerlilik kazanması için araştırma raporunun metodoloji belirtilerek analiz sonuçlarıyla ulusal ve uluslararası kamuoyuyla paylaşılması gerekmektedir.”